Тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти

3-расм. Қўйилган саволлар бўйича сўровнома натижалари таҳлили
27
Шунингдек, тадқиқот ишида PROBIT моделида мавжуд эрксиз ва эркли 
ўзгарувчи омиллар кўрсаткичлари асосида фермер хўжаликлари раҳбарлари 
ёшининг маҳсулот ишлаб чиқариш ва сувдан фойдаланишда кооперацияга 
мойиллик даражасини аниқланди. Унга кўра Самарқанд вилоятида ўртача 46 
ёшни ташкил қилган фермерлар сувдан фойдаланишда кооперацияга қизиқи-
ши юқори эканлигини кўрсатди. Вилоятда айниқса олий маълумотли ва 
малакали фермер хўжаликлари бошлиқларида кооперацияга мойиллик юқори 
бўлиб, улар сонининг 1 фоизга ўсиши маҳсулот ишлаб чиқаришда ҳамкорлик 
қилувчи фермерлар сонини 3,4 %, сувдан фойдаланишда ҳамкорлик қилувчи 
фермерлар сонини 2,5 фоизга ошишига олиб келиши аниқланди.
27
Расм муаллиф томонидан сўровнома маълумотлари асосида тузилган. 
0
.2
.4
.6
.8
1
Пайариқ
Пастдарғом
Жомбой
Қишлоқ хўжалиги соҳасида маълумотли фермерлар 
Трактори мавжуд фермерлар
Пахта етиштирувчи фермерлар
Мева-сабзавот етиштирувчи фермерлар
Сув манбаи суғориш канали бўлган фермерлар

---

 
23 
Бундан ташқари мазкур модел асосида олинган натижалар қишлоқ 
хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришда кооперацияни ривожлантириш 
фемер хўжаликларининг ер майдони ҳажмига ҳам боғлиқлигини кўрсатди. 
Масалан, Самарқанд вилоятида фермер хўжаликлари экин майдонининг 1 
фоизга кўпайиши маҳсулотлар ишлаб чиқаришда ҳамкорлик қилувчи фермер 
хўжаликлари сонининг 0,4 % камайишига, Туркистон вилоятида эса 0,4 фоизга 
ошишига олиб келиши тасдиқланди. Бироқ, эътиборли томони шундаки, 
Самарқанд вилоятида пахта хом ашёси етиштирувчи фермер хўжаликларида 
маҳсулот етиштириш кооперациясига мойиллик бор, сувдан фойдаланишда 
эса бу натижа салбий экан. Яъни, пахта етиштирувчи фермер хўжаликлари 
сони 1 фоизга кўпайган тақдирда маҳсулот ишлаб чиқаришда ҳамкорлик 
қилувчи фермер хўжаликлари сони 10,8 фоизга ошган, сувдан фойдаланишда 
ҳамкорлик қилувчи фермер хўжаликлари сони эса 8,8 фоизга камаяр экан. 
Шунингдек, Самарқанд вилоятида фермер хўжаликлари (насосдан фойдалан-
маган ҳолда) оқар сувдан фойдаланса сувдан фойдаланишда кооперацияга 
мойиллиги борлиги, бундай ҳолда Туркистон вилояти фермер хўжаликларида 
маҳсулот ишлаб чиқаришда кооперацияга мойиллик йўқлиги аниқланди. 
Масалан, оқар сувдан, яъни бевосита очиқ каналдан, фойдаланувчи фермер 
хўжаликлари сони 1 фоизга кўпайган ҳолда, Самарқанд вилоятида бу жараён-
да ҳамкорлик қилувчи фермер хўжаликлари сони 7,1 фоизга ошиши, Туркис-
тон вилоятида эса фермер хўжаликлари сонининг 39,6 фоизга камайиши 
аниқланди. 
Тадқиқот ишида ер ва сув ресурсларидан фойдаланиш тизимини ислоҳ 
қилиш, шу жумладан кооперацияни ривожлантириш пировардида қишлоқ 
хўжалиги маҳсулотлари етиштириш ҳажмини оширишга ижобий таъсир 
кўрсатаётгани Самарқанд вилоятида картошка, полиз ва мева маҳсулотлари 
етиштириш мисолида асослаб берилган (4-расм).