Toshkent farmatsevtika instituti

Zaxmning mikrobiologik diagnostikasi

Zaxm qo’zg’atuvchisi spiroxetalar oilasiga Treponema avlodiga va bu avlodga patogen Treponema pallidum, Treponema pertenue, Treponema bejel, Treponema carateum va ko’plab saprofit trponemalar kiradi. Ularning tuzilishiprotoplazmatik silindrdan iborat bo’lib, ularning bir uchida subterminal joylashgan disklardan boshlanib protoplazmatik silindr atrofida o’q fibrillalar o’rab ikkinchi uchidagi shunday disklarga birikadi. Treponemalar o’ta harakatchan, ularda asosan uch xil harakat formasi ko‘zatiladi: o’z o’qi atrofida aylanma harakat, egilgan-bukilgan va vintsimon (shtopor). Sporasi yo’q, kapsula hosil qilmaydi, gram manfiy, anilin bo’yoqlari bilan Gram usulida bo’yalmaydi. Romanovskiy –Gimza usulida bo’yalganda oq pushti rangga kiradi (pallidum-oqish), nomi ham shundan kelib chiqqan.

Zaxm qo’zg’atuvchisini yana bir o’ziga xos xususiyati oziqli muhitlarda ko’paytirilganda o’zining virulentlik xususiyatini yo’qotib qo’yishidir. Shuning uchun diagnostikada bakteriologik usul qo’llanilmaydi. Zaxm kasalligida asosan bakterioskopik va serologik usullar qo’llaniladi.

Bakterioskopik tekshiruv (20-sxema). Zaxmning birlamchi va ikkilamchi bosqichlarida bakterioskopik usuldan foydalaniladi. Zaxmning qaysi bosqichida bo’lmasin tekshirish materialining to’g’ri olishga e’tibor berish lozim.

Birlamchi zaxmda trepanemalar biriktiruvchi to’qima tolalari oraliqlarida, zararlangan joyni periferiyasida, limfatik tugun, va qon tomirlari atrofida ko’p yig’iladi.

Ikkilamchi zaxmda esa treponemalar hali bitib ulgurmagan shankr, eroziyalangan papula, serbar kandilomalarning to’qima oraliq kanallarida,

og’iz bo’shlig’ida joylashadi. Material olishda qattiq shankr, eroziya, papula, serbar kandiloma yo‘zasi dastlab fiziologik eritmaga ho’llangan paxta yoki doka tampon bilan, keyin quruq paxta bilan artib tozalaniladi. Agar yaralar qora po’st bilan qoplangan bo’lsa, u holda uni avaylab namlab, so’ngra ehtiyotlik bilan ko’chirib olib tashlanadi.

To’qima suyuqligini siqib chiqarish usuli. Shifokor (rezina qo’lqop bilan ishlash zarur) yoki bemorni o’zi chap qo’li bilan bosh va ko’rsatkich barmoqlari yordamida yoki pinset bilan yaraning ikki chetini sekin siqa boshlaydi, agar qon chiqsa, uni artib tiniq to’qima suyuqligi chiqqunga qadar kutib turiladi.Siqish mobaynida bir necha sekund to’xtab, keyin yana massajga o’xshatib siqilsa, to’qima suyuqligi yaxshi ajraladi. To’qima suyuqligi Paster pipetkasi yordamida olinib surtmalar tayyorlaniladi.

Tirnash usuli. Bu siqib chiqarish usuliga nisbatan kam ishlatilsa-da, ba’zan yaxshi natija beradi. Bachadon bo’ynidagi, og’iz bo’shlig’idagi eroziyalardan, shuningdek serbar kandilomalardan suyuqlik olishda bu usuldan foydalaniladi. Yara fiziologik eritmaga ho’llangan paxta yoki doka tampon bilan, keyin quruq paxta bilan artib quritiladi, so’ng o’tmas skalpel, pinset yoki buyum oynasi qirrasi bilan 20-30 sekund davomida bir tomonlama sekin tirnaladi. 40-60 sekunddan keyin tirnalgan joydan to’qima suyuqligi ajralib chiqadi.

Kuydirish usuli. Bunda tekshiriladigan morfologik element yo‘zasi qizdirilgan platina bilan kuydiriladi, kuygan joyda pufakcha paydo bo’ladi. Pufakchadan olingan suyuqlik tekshiriladi.

Eng qulay usul bu mikroskopning qorong’ulashtirilgan sathida oqish trepanemalarni tirik holda ko’rish. Trepanemalar bo’yab tekshirilganda (Romanovskiy-Gimza, Burri va Morozov usullari) tadqiqotchi trepanemalarni tirik ko’ra olmaydi. Preparatlarda trepanemalarni topish ko’rsatkichi 7-10 % dan oshmaydi. Bu yuqoridagi usullarni kamchiligidan dalolat beradi.

Trepanemalarni tirik holda ko’rilganda esa, ularni odam organizmida uchraydigan boshqa saprofit trepanemalardan farq qilish mumkin.

Trepanemalarni tirik holda “ezilgan” va “osilgan” tomchi usullarida ko’rib bo’lmaydi, chunki ularning ko’ndalang kesim sathi o’ta kichik bo’lib nur sindirish xususiyatini laboratoriya mikroskoplarida ko’rinmaydi, vaholanki yoritqichdan kelayotgan nur yo’lida shu nurni sindirishi mumkin bo’lgan o’lchamli mikrob yotsa, nur qisman yutilib, natijada, mikroorganizmlar ko’zga ko’rinadi. Zaxm qo’zg’atuvsining ko’ndalang kesimi o’ta kichik bo’lganligi sababli nur yutilmaydi va trepanemalar yuqorida keltirilgan usullarda ko’rinmaydi. Qorong’ulashtirilgan maydonda ko’rilganda, yoritgich nurlari yonboshdan tushiriladi va ularni bir qismi ob’ektivga yetmaydi, ya’ni ko’rish maydoni qorong’i bo’lib ko’rinadi. Agar mana shu yorug’lik yo’lida, mikroorganizmlar va mexanik zarralar bo’lsa, bo‘larda singan yorug’lik nurlari ob’ektivga tushib, unda akslanadi, natijada harakatdagi nur sochib turuvchi tasvir hosil bo’ladi (sxema 20).Bunday hodisalar tabiatda ham uchrab turadi. Masalan, berk binolarning teshik tirqishidan, derazadan tushadigan quyosh nurlari chang zarrachalarini yoritib, bizga ularni ko’rsatib beradi (Tindal fenomeni).

Zaxmning bakterioskopik tekshiruvida ko’rsatilgan usullarning bajarilishi boshqa bo’limlarda bajarilgan usullardan farq qilmaydi.