Toshkent farmatsevtika instituti

Aminokislotalar – oqsillarning tuzilish birligi. Aminokislotalar organik karbon kislotalar bo`lib, uning uglevodorod zanjirida kamida bitta vodorod atomi aminoguruhga almashingan bo`ladi.
Tabiatda 300 ga yaqin aminokislotalar ma’lum. Ularning yarmidan ortig`i umuman oqsillar tarkibiga kirmaydi, qolgan yarmining ko`pchilik qismi faqat ayrim organizmlarda, ba’zilari alohida oqsillar va peptidlar tarkibida bo`ladi. Barcha organizmlarda oqsillar tarkibiga kiruvchi aminokislotalar soni 20 ta. Ularni proteinogenli aminokislotalar deb ataladi. Qolgan aminokislotalar oqsil tuzilishida ishtirok etmaydi, ular hujayrada erkin holda (almashinuv mahsuloti sifatida) bo`lishi yoki oqsil bo`lmagan birikmalar tarkibiga kirishi mumkin. Masalan, aminokislotalar - ornitin va sitrullin proteinogenli aminokislota argininning oraliq mahsuloti hisoblanib, siydikchil sintezida ishtirok etadi; erkin holdagi gamma-aminomoy kislotasi nerv impulslarini o`tkazilishida mediator vazifasini o`taydi;
beta-alanin esa vitamin-pantotenat kislotaning tarkibiga kiradi. Qalqonsimon bezning asosiy gormoni - tiroksin tireoglobulin oqsili tarkibiga kiradi, qonda erkin holda uchraydi. Melanin – pigment, adrenalin sintezidagi muhim oraliq mahsulot. Bulardan tashqari, turli tabiiy mahsulotlar - antibiotiklar va alkoloidlar tarkibida bir qator g`ayritabiiy stereoizomerlar, aminokislotalarning D-izomerlari ko`rinishida (D-fenilalanin, D-leysin, D-alanin) ham uchraydi.
Agar aminokislotaning α–uglеrod atomidagi barcha valеntlari boshqa guruhlar bilan o’rin almashsa, bunday uglеrod atomi asimmеtrik markaz dеyiladi (R mavjud guruhlarni takrorlamaydi ), aminokislotani esa optik faol deb

ataladi,	ya’ni u	qutblangan	nur sathini burish		qobiliyatiga	ega. L, D
stеreoizomеrlari bor. Glitsindan tashqari				barcha aminokislotalar optik faollikga
ega.	Masalan,	alaninning	ikki	stеrеoizomеri	α –uglеrod	atomidagi

aminoguruhning joylashishi bilan farqlanadi.

21