Toshkent farmatsevtika instituti

Triozafosfatizomeraza
H2C–OH
│	→	│
H–C–OH			C = O
│			│
CH2 – OPO3 H 2			CH2 – OPO3 H 2
D- digidroksiatsetonfosfat			D- digidroksilatsetonfosfat

Izomeraza fermentlari 5 ta kichik sinfga bo`linadi. Ferment nomi izomerlanish reaktsiyasining turiga moslab nomlanadi: mutazalar, tautomerazalar, ratsemazalar, epimerazalar, izomerazalar. Agar izomerlanish molekula ichidagi guruhlarning ko`chishidan iborat bo`lsa, ferment mutaza deb ataladi va h.k.

Ligazalar (sintetazalar) – ATF yoki unga o`xshash nukleotidtrifosfat molekulasidagi pirofosfat bog`i energiyasidan foydalanib ikki molekulaning birikish – sintetik jarayonini katalizlovchi fermentlar. Bu reaktsiyalar natijasida ATF sarflanib, undan ADF yoki AMF hosil bo`ladi:
X + Y + ATF → X – Y + ADF + fosfat.
Ligazalar 5 ta kichik sinfga bo`linadi. Ligazalar 80 fermentdan iborat.

124

Fermentlarining faollik birligi va aniqlash usullari. Organ, to`qima va hujayralardagi fermentlar maxsus usullar yordamida ekstraktsiya qilinadi. Ajratib olish davomida ferment faolligini saqlab qolish uchun maxsus stabilizatorlardan foydalaniladi. Fermentlarni aniqlashda fermentli eritma (biologik materiallardan olingan ekstrakt) ishlatiladi. Qon plazmasi yoki zardobi, boshqa biologik suyuqliklar tayyor ferment eritmalari hisoblanganligi sababli ulardan fermentlarni darhol aniqlashda foydalanish mumkin. Fermentlar miqdorni aniqlashda reaktsiyada qatnashayotgan substrat miqdorini kamayishi yoki reaktsiya davomida hosil bo`layotgan mahsulotni ortishi o`lchanadi. Fermentlar miqdorini bevosita to`g`ridan-to`g`ri aniqlash faqat gomogen, ya`ni kristall fermentlardagina bajarish mumkin.
Ferment faolligi darajasi vaqt birligi oralig`ida substrat miqdorini kamayishi yoki reaktsiya mahsulot hajmini ortishi bilan belgilanadi.
Ferment faolligini aniqlashdagi standart sharoitlar.
Ferment faolligini aniqlashda har bir ferment uchun belgilangan muayyan sharoitda, ma`lum vaqt oralig`ida subtrat miqdorini yoki reaktsiya mahsuloti miqdorini o`zgarishini aniq o`lchash kerak bo`ladi:
aniqlanadigan fermentni optimal pH qiymatini nazorat qilish (mos keladigan buferdan foydalaniladi);
substrat miqdori fermentni to`yinish darajasidan ortiqroq bo`lishi kerak, bilan reaktsiyani maksimal tezligini saqlab turishga erishish mumkin;
kofaktorlar talab etadigan murakkab fermentlar (metall ionlari, kofermentlar) uchun kofaktorlar miqdori to`yinish darajasidan yuqori bo`lishi kerak;
standart harorat 25° C bo`lishi kerak;
Keltirilgan standart sharoit reaktsiyaning 0 ga teng ekanligini ta`minlaydi va bunda substrat yoki reaktsiya mahsuloti miqdorining o`zgarishi faqatgina muhitga qo`shiladigan ferment miqdoriga bog`liq bo`ladi.
Ferment faolligini to`g`ri o`lchash uchun reaktsiyaning boshlang`ich tezligini aniqlash kerak, chunki vaqt o`tishi bilan reaktsiyani tormozlovchi

125

mahsulotlarning hosil bo`lishi yoki qaytalama reaktsiya sur`atining sezilarli darajada o`zgarishi natijasida fermentativ reaktsiyaning tezligi pasayishi mumkin.