Toshkent farmatsevtika instituti kafedra: Mavzu

Harorat resepsiyasi
Haroratni sezadigan retseptorlar (termoretseptorlar) ikki guruhga bolinadi: 1) sovuqni sezuvchi termoretseptorlar va 2) issiqni sezuvchi termoretseptorlar. Ruffini tanachalari issiqni sezuvchi retseptorlar, Krauze kolbachalari esa sovuqni sezuvchi retseptorlar deb hisoblanadi. Ammo terining sovuq yoki issiqni sezuvchi ba’zi qismlarida Krauze kolbachalari ham, Ruffini tanachalari ham yo‘q. Shuni nazarda tutib, afferent asab tolalarining yalang‘och oxirlari ham issiq va ham sovuqni sezadigan retseptorlar bo‘la oladi deb taxmin qilishadi.
Sovuq va issiq sezuvchi retseptorlar turli chuqurlikda: sovuqni sezuvchi retseptorlar teri yuzidan 0,17 mm pastda, issiqni sezuvchi retseptorlar esa 0,3 mm pastda yotadi. Sovuq ta’siriga ko’rsatiladigan reaksiyalar issiq ta’siriga ko‘rsatiladigan reaksiyalardan kо‘rа qisqaroq ekanligi shu bilan izohlanadi.
Termoretseptorlar quyidagi xossalarga ega:
1.Teri haroratining barqaror bo‘lib turishida bu retseptorlaming qo‘zg‘alish tezligi teri haroratiga proporsional bo‘ladi. 2.teri harorati k o‘tarilsa yoki pasaysa, bu impulslar tezligi ham ko‘payadi yoki pasayadi. 3.Harorat o‘zgarishidan boshqa narsalarga sezgir emas. 4.Retseptorlar sezgirligi teridagi harorat o ‘zgarishining sezish bo‘sag‘asiga yaqin. 5.Termoresepsiyani ta’minlovchi afferent tolalar yakka yoki juda kichik guruhdagi retseptorlarga bog‘liq. Impulslaming bu tolalardan o ‘tish tezligi 20 m/soniya dan kam.
Sovuqni sezuvchi retseptorlar soni issiqni sezuvchi retseptorlar sonidan ancha ko‘p. Qo‘l kaftining 1 sm da l-5ta sovuq nuqta b o‘lsa, issiq nuqtalar soni 0,4 ta. Odam terisidagi sovuqni sezuvchi retseptorlaming umumiy soni25 000, issiqni sezuvchi retseptorlar soni-30 000.
Termoretseptorlar adaptasiyasi
Haroratning muayyan diapazonida sovuq rctseptorlari ham, issiq retseptorlari ham impulslaming doimiy razryadini beradi. Masalan, tilning sovuq retseptoridan boshlangan afferent asab tolasidagi harakat potensiallarini qayd qilish tajribasi 38°C da impulslar tezligi bir soniyada 5 ekanligini ko‘rsatadi. 30°C haroratda impulslar tezligi bir soniyaga 10-12 ga teng bo‘ladi. Pastroq haroratda impulslar tezligi kamayadi va 10°C da sovuq retseptorlaridan afferent impulslar kelishi to‘xtaydi.
Teri yoki til yuzasi tezligi bilan 2° sovuganda (40 dan 38°C ga tushganda) sovuq retseptoridan keluvchi asab tolasidagi impulslar tezligi 50-140 impuls/soniyani tashkil qiladi, bu tezlik keyinchalik siyraklanib qoladi. Qattiq isitishda issiq retseptoridan impuls tashuvchi tolada ham impulslarning tez-tez razryadlari vujudga keladi, adaptatsiya tufayli bu razryadlar tez. siyraklanib yana qisqa muddatli tez-tez razryadlar paydo bo‘ladi (uzilish samarasi). Harorat sezgilarining jadalligi bir qancha sabablarga, jumladan ta’sirlanish joyiga, ta’sirlanuvchi yuzaning kattaligiga va tevarak-atrofdagi haroratga bog‘Iiq.