Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kaedrasi "iqtisodiyot nazariyasi"

1.
 
Umumiqtisodiy  qonunlar  –  jamiyat  taraqqiyotining  hamma  bosqichlarida,  iqtisodiyotning 
aniq ijtimoiy shaklidan qat'i nazar amal qiluvchi qonunlar. 
2.
 
Formatsion-maxsus  qonunlar  –  maxsus  iqtisodiy  qonunlar  –  faqat  muayyan  ijtimoiy  – 
iqtisodiy  tizim  doirasida  amal  qiluvchi,  shu  tizimning  o`ziga  xos  xususiyatlarini  ifoda  etuvchi 
qonunlar. 
3.
 
Davriy-oraliq  qonunlar – bu turli ijtimoiy-iqtisodiy  sistemada, ammo  ma'lum davrda amal 
qiluvchi  sistemalarning  maxsus  tuzumiga  aloqasi  bo`lmagani  holda,  ularni  birlashtirib  bog`lab 
turuvchi munosabatlarga xos qonunlar. 
Iqtisodiyot  nazariyasi  kategoriya  va  qonunlarni  ular  qaysi  guruhga  mansub  bo`lmasin, 
yaxlitlikda  olib  qaraydi,  qonunlarni  bir  tizimda  o`zaro  ta'sir  ostida  amal  qilishini  hisobga  oladi. 
Kategoriya  va  qonunlar  tizimi  –  iqtisodiyotga  xos  bo`lgan  barcha,  bir-birini  taqozo  etuvchi 
qonunlar  va  kategoriyalar  majmuasidir.Iqtisodiyot  nazariyasining  tahlil  uslublari  Iqtisodiyot 
nazariyasi  hodisalarni  bilishga  bag`ishlangan  umumfalsafiy  usullarni  qo`llaydi.  Eng  avval 
iqtisodiyotni  aks  ettiruvchi,  uni  talqin  etishga  yordam  beruvchi  ma'lumotlar  (faktlar)  jamlanib 
baholanadi. Jamlangan  ma'lumotlarga   bir  qator umumiy tarzda  baho  beriladi. Natijada dastlabki 
sinab  ko`rilmagan  xulosa-gipoteza  olg`a  suriladi.  Faktlarni  tartiblab  xulosaga    kelishda 
abstraktsiyalash usuli asosiy  usul bo`lib xizmat qiladi. Iqtisodiyot nazariyasi tabiiy-texnikaviy fan 
emaski, u o`z gipotezalarini tajribalar yoxud laboratoriya tahlili orqali tekshirib ko`rsa. U ijtimoiy 
fan,  u  iqtisodiyotdagi  g`oyat  ko`p  qirrali,  chirmashib  ketgan  aloqa-bog`lanishlarga  duch  keladi. 
Abstraktsiyalash-bu iqtisodiyotning nazariy modelini yaratishdir.Iqtisodiyot nazariyasi predmetini 
o`rganishdagi  uchinchi  bosqich    nazariyani  iqtisodiy  siyosat  bilan  bog`lashdir.  Nazariya 
iqtisodiyotga qanday tendentsiyalar xos bo`lishi, uning qanday omillari ta'sirida rivojlanishi, unda 
qanday  o`zgarishlar  bo`lishini  bashorat  eta  oladi.  Shu  sababli  nazariya  –  iqtisodiy  siyosatning 
ilmiy  asosi    deb  aytish  mumkin.  Siyosat  deganda  nafaqat  davlatning  umummilliy,  umumjamiyat 
miqyosidagi  siyosatni,    balki  ayrim  korxona,  firmaning  Seminaroti  dasturini,  uning  qanday 
xatti-harakatga  qo`l  urishini  ham  tushunmoq  zarur.Nazariyada  induktiv  va  deduktiv  usullar 
ishlatiladi.  Induktiv  usul  deganda  empirik  bilimdan  abstraktsiyaga  o`tib,  nazariy  xulosalar 
chiqarish,  so`ngra  ulardan  iqtisodiy  siyosatga  o`tishni  tushunish  k erak.  Deduktiv  usuli 
qo`llanganda nazariyadan iqtisodiy faktlar tahliliga o`tiladi.  Bunda olg`a surilgan xulosa qaytadan 
faktlar  asosida  tekshirib  ko`riladi.  Har  ikkala  usul  bir-birini  to`ldiradi.Nazariy  xulosalar  ikki  - 
makro va mikro darajadagi iqtisodiy tahlildan kelib chiqadi. Iqtisodiyot o`rganilganda  miqdor va 
sifat  tahlili  qo`llanadi.  Iqtisodiyot  nazariyasida  qonuniyatlarni  bayon  etish  uchun  egri  chiziq 
chizmalari, statistik jadvallar qo`llanadi. 
TAKRO RLASH UCH UN  SAV OLLAR
 
1.
 
Iqtisodiyot nazariyasi qanday fan va u nimani o`rganadi? 
2.
 
Iqtisodiy kategoriya va qonunlar tizimi nima? 
3.
 
Iqtisodiyotni o`rganishda qanday tahlil ususlidan foydalaniladi? 
4.
 
Iqtisodiy fanlar qanday guruhlarga bo`linadi? 
5.
 
Ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar qanday turlarini bilasiz? 
6.
 
Ehtiyojlar yuksalishining 4 jihatini izohlab bering. 

---

40 
 
7.
 
Ehtiyojlarning miqdoran ortib borishi nimani taqozo etadi? 
8.
 
Ehtiyoj tarkibining yangilanishi nimani talab qiladi?