Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

2.2. Tayyor dori turlari tahlili 
Farmatsevtika  sanoatida  ishlab  chiqariladigan  tayyor  dori  turlari  (TDT) 
xilma  xil  bo‘lib,  ularga  tabletkalar,  malhamlar,  in’eksiya  va  infuziya  uchun 
eritmalar,  shamchalar,  granula  va  boshqalar  kiradi.  Tarkibidagi  dorivor 
moddalar  bo‘yicha  (TDT)  bir,  ikki,  uch  va  ko‘p  komponentli  dori  turlariga 
bo‘linadi.  Tayyor  dori  turlarning  o‘ziga  xosligi,  ular  tarkibida  asosiy  dori 
moddasi  bilan  birga,  turli  stabilizatorlar,  to‘ldiruvchilar,  bo‘yoqlar,  yordamchi 
modda  va  boshqalarning  borligidir.  Dori  turi  tarkibi  aniqlanayotgan  dori 
moddasini identifikatsiya qilish usuli va miqdorini aniqlashga ta’sir ko‘rsatadi.  
Sanoat  korxonalarida  tayyorlanilayotgan  dori  turlari  sifati  mos  kelayotgan 
dori  turi  (tabletkalar,  in’eksion  dori  turlari,  malhamlar  va  boshqalar)  uchun 
umumiy  farmakopeya  maqolalari  bilan  tavsiflanadi.  Masalan,  «Tabletkalar»  ga 
doir  umumiy  farmakopeya  maqolalari  «Tabletkaning  o‘rtacha  massasi», 

---

79 
 
«Tabletkaning  o‘rtacha  og‘irligidan  chetlanish»,  «Parchalanishi»,  «Erishi», 
«Dozalangan  ta’sir  qiluvchi  moddaning  bir  jinsliligi  (0,05  g  va  undan  kam 
bo‘lgan  dori  moddasi  saqlagan  qobiqsiz  tabletkalar  uchun  va  0,01  g  dori 
moddasini  saqlagan  qobiq  bilan  qoplangan  tabletkalar  uchun)»,  «Talkning 
miqdori»,  «Yemirilishga  bo‘lgan  mustahkamligi  (chidamliligi)»  kabi  sifat 
ko‘rsatkichlarni tavsiflaydi.  
Xususiy  farmakopeya  maqolalarida  mos  keluvchi  tajribalarni  o‘tkazish 
usuli va olingan natijalarni baholash uchun yo‘riqnomalar keltirilgan. 
Xususiy  farmakopeya  maqolasi  keltirilgan  dori  moddalari  miqdorini 
aniqlash  usullari  dori  turlari  tarkibiga  bog‘liq.  Agar  mos  keluvchi  modda 
kimyoviy jihatdan indifferent bo‘lsa.  
Dori  vositasi  tarkibiga  bog‘liq  holda  xususiy  maqolalarda  miqdoriy  tahlil 
usullari  keltirilgan  bo‘ladi.  Agar  qo‘shilgan  modda  indifferent  bo‘lsa,  dori 
moddasining tahlili xuddi induvidual tahlildek olib boriladi (masalan norsulfazol 
substansiya  va  tabletka  holida  bir  xil  tekshiriladi).  Qo‘shimcha  moddalar  dori 
modda  molekulasining  faol  qismini  aniqlashda  titrlashga  halaqit  beradigan 
paytda  shu  dori  modda  molekulasi  struktura  tuzilishidagi  boshqa  funksional 
guruhlarni  aniqlovchi  usullardan  foydalaniladi.  Masalan,  substansiya  xolidagi 
sitizin  farmakopeya  maqolasi  bo‘yicha  atsidimetriya  usuli  bo‘yicha  aniqlansa, 
sitoton  tarkibida  esa  (0,15  %  li  sitizin  eritmasi)  argentometriya  usulli  bo‘yicha 
aniqlanadi,  nikotin  kislotasi  substansiya  xolida  alkalimetriya  usuli  bo‘yicha 
aniqlansa,  1%  li  in’eksiya  xolida  spektrofotometriya  usuli  bo‘yicha  aniqlanadi. 
Dori  moddalar  substansiya  va  turlari  tayyor  dori  turlari  tarkibidagi  miqdorini 
aniqlashning  bunday  xilma-xilligi  qo‘shimcha  moddalarning  dori  turiga  ta’siri 
bilan bog‘liq (dori moddalar, to‘ldiruvchilar va boshq.) 
Tayyor  dori  turlari  tarkibidagi  ta’sir  qiluvchi  moddaning  miqdoriy  tahlili 
me’yoriy hujjat da keltirilgan quyidagi formula bo‘yicha hisoblab topiladi: 
;
V K T P
a
b
  

 
bu yerda: a – dori turi tortimi, g yoki ml; 

---

80 
 
V – titrlangan eritmaning optimal hajmi; 
T – ishchi eritmaning aniqlanayotgan modda bo‘yicha titri, g/ml; 
K – titrlangan eritmaning tuzatish koeffitsienti (hisoblashda 1 ga teng deb 
olinadi); 
b  –tayyor  dori  turlari  tarkibidagi  aniqlanayotgan  moddaning  berilgan 
miqdori, g; 
P – dori turining berilgan hajmi yoki massasi, g yoki ml;