Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining fizika

3.Mavzu: Miqdoriy taxlilning asosiy usullari: kolibrlangan grafik, standart, 
standart qo„shimchalar. Qo„llanilish shartlari va xatolarning kelib 
chiqishi. 
1.
Miqdoriy taxlilda kolibrlangan grafikning mazmuni 
2.
Standart, standart qo‗shimchalar xaqida tushunchalar 
3.
Qo‗llanilish shartlari va xatolarning kelib chiqishi. 
Titrlangan eritma 
deb, hajmiy tahlilda titrlash uchun qo‘llaniladigan, aniq 
konsentratsiyaga ega bo‘lgan eritmalarga aytiladi. Titrlangan eritmalarning 
(titrantni) konsentratsiyasi mol/l da ifodalanib, aniq moddalarga nisbatan titr bilan 
belgilanadi. Molyarli eritma konsentratsiyasi bir litr eritmadagi erigan moddaning 
mol miqdori bilan ifodalanadi (mol/l). 
1 ml eritmada erigan moddaning grammlardagi massasi g/ml bilan 
ifodalanib, eritmaning titri deyiladi. 
1 ml titrantga ekvivalent bo‘lgan aniqlanuvchi moddaning grammlar bilan 
ifodalangan massasi aniqlanuvchi moddaning titrant bo‘yicha titri deyiladi. 
Aniqlanuvchi moddaning titri, titrantning molyarligi, titrlash jarayonida 
boradigan kimyoviy jarayonning stexiometrik koeffitsiyentlari va aniqlanayotgan 
modda asosida hisoblanadi. 
1000
N
E
T


Davlat Farmakopeyasining XI nashri talabiga ko‘ra, titrlovchi eritmalar 
shartli ravishda molyar eritmalar deb atalgani uchun yuqoridagi formulani 
quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 
1000
M
E
T


Titrlangan eritmani tayyorlash usullari Davlat Farmakopeyasida keltirilgan 
bo‘lib, ularning titrini aniqlashning 2 xil usuli mavjud. 
1. Bu usulda titrlangan eritmaning molyarligi, titrni aniqlovchi moddaning 
aniq miqdori bo‘yicha aniqlanadi: 
V
E
a
M



1000
a 
— eritmaning titrini aniqlash uchun olingan moddaning gramm miqdori; 
E — modda ekvivalent massasining g/mol miqdori; 
V —
moddani titrlash uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi, ml. 
2. Titri aniqlanayotgan titrant bilan titri aniq bo‘lgan eritmani titrlash orqali 
aniqlanadi: 
V
M
V
M



0
0
V
V
M
M
0
0


M —
titri aniq bo‘lgan eritmaning molyarligi; 

---

62
V —
titri noma‘lum bo‘lgan eritmaning hajmi; 
V
0 
— titri aniq bo‘lgan eritmaning hajmi. 
Titrlangan eritmalar uchun ularni shartli molyarligiga bo‘lgan tuzatish 
koeffitsienti — 
K
hisoblanadi. 
0
M
M
K

formulada 
M
0
 
— titrlangan eritmaning talab etilgan shartli molyarligi; 
M —
titrlangan eritmaning shartli molyarligi. 
Aytaylik, M
0
= 0,l mol/l, M=0,102 mol/l bo‘lsin. U holda 
K
=0,102/0,1 = 1,02 
bo‘ladi. 
Davlat Farmakopeyasi talabiga ko‘ra, titrlangan eritmalarning tuzatish 
koeffitsienti 0,98—1,02 oralig‘ida bo‘lishi lozim. Agar K talab etilgan qiymatdan 
farq qilsa, titrlangan eritma quyultiriladi yoki suyultiriladi. Titrlangan eritmani 
suyultirish lozim bo‘lsa, u holda uning 1 litriga qo‘shiladigan suvning hajmi 
auvidagi formula bilan hisoblanadi: 
1000
)
1
(



K
V
formulada 
K —
titrlangan eritmaning aniqlangan tuzatish koeffltsiyenti. 
Titrlangan eritmaning 1 litrini quyultirish uchun kerak bo‘lgan moddaning 
gramm miqdori quyidagicha hisoblanadi: 
a
K
v



)
1
(
a —
1 litr titrlangan eritmani tayyorlash uchun tortib olingan moddaning 
grammlardagi miqdori; 
v
—1 litr eritmani quyultirib, tuzatish koeffitsiyentini 1 ga yetkazish uchun 
qo‘shilishi lozim bo‘lgan moddaning miqdori. 
Titrimetrik usulda aniqlanuvchi moddaning foiz yoki gramm miqdori 
quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi: 
a) to‘g‘ridan to‘g‘ri titrlanganda 
yoki 
b) qayta titrlanganda 
yoki
d) nazorat tajribasi o‘tkazilganda 
yoki 
Bunda: 
V 
— titrlash uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi;
K 
— titrantning tuzatish koeffitsienti; 
T 
— aniqlanuvchi moddaning g/ml lardagi titri;
a
T
K
V
X
100
%




a
P
T
K
V
X
gr




a
T
K
V
K
V
X
100
)
(
2
2
1
1
%






a
P
T
K
V
K
V
X
gr






)
(
2
2
1
1
a
K
T
Vn
V
X
100
)
(
1
%





a
P
K
T
V
Vn
X
gr





)
(
1

---

63
V
1
 
— birinchi titrant hajmi; 
V
2
 
— ikkinchi titrant hajmi; 
K
1
,K
2
 
— tuzatish koeffitsientlari; 
V
n 
— nazorat tajribasi uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi;
P 
— dori turining massasi. 
Kislotalarni titrlash (Alkalimetrik usul)