Fotometrik aniqlashning optimal sharoitini tanlash
1. Tekshiriladigan birikmaning eritmasi qaysi to‗lqin uzunligida nurni maksimal
yutishini aniqlash.
2. rN ning optimal qiymatini topish.
3. Aniqlanayotgan ionni rangli birikmaga to‗la bog‗lash uchun reagentning
kerakli miqdorini aniqlash.
4. Eritmaning nur yutishga harorat va vaqtning ta‘sirini aniqlash.
5. Rangning turgun vakti.
Nur yutilishini o„lchash asboblari
164
1) polixromat nurni parchalab, zarur bo‗lgan to‗lqin uzunlikdagi nurni ajratib
berishi kerak:
2) moddaning nur yutishini o‗lchash imkonni berishi kerak:
Har qanday spektral asbob tuzilishi: nur manbai(1), kerakli bo‗lgan to‗lqin
uzunlikdagi nurni ajratib beradigan qurilma (monoxromator yoki nurfiltr)(2),
kyuvetalar(3) joylashadigan bo‗lim detektor(4) va indikator(5) joylashgan
bo‗limi bo‗ladi
KFK-2 va KFK-3 9ta nurfiltrga ega bo‗lib, 315-980 nm oraliqdagi barcha to‗lqin
uzunliklardagi nurning yutilishini o‗lchashga imkon beradi. Bu asboblar bilan
suspenziyalarning, emulsiyalarning va kolloid eritmalarning nurni tarqatish
intensivligini ham o‗lchaydi
Fotometrikusullargatekshiriluvchieritmatomonidannurningyutilishiga –
absorbsiyasigaasoslanganfotoelektrokolorimetrikvaspektrofotometrikusullarkira
di.
Buusullarelektromagnitnurlanishningtanlabyutilishigaasoslanganbo‗lib,
bundamolekuladagiyokiiondagielektronlarholatiasosiyahamiyatkashfetadi.
Harqandaymoddatebranishsoni
(chastotasi)
ma‘lumbirqiymatgaegabo‗lganelektromagnit nurniyutadi.
Elektromagnitnurlanishto‗lqinvakorpuskulyarxossalargaegabo‗lib, nurlanishvay
utilishjarayonlarikvantlartarzidaamalgaoshadi.
formulada:
E
– nurlanishenergiyasiningyutilishjarayonidagio‗zgarishi
h
– Plankdoimiysi (6,5·10
-27
erg/sek)
- tebranishsoni (chastota)
s
– nurningbo‗shliqdagitezligi (3·10
10
sm/sek)
- to‗lqinuzunligi
Tebranishsonigerslarbilan, to‗lqinuzunligiesasm, mkm (10
-6
m), nm (10
-
9
m) vaangestremlar (
) bilanifodalanadi.
Ba‘zannurlanishto‗lqin sonibilan hamtavsiflanadi
165
-
nurning
1
smigato‗g‗rikelganto‗lqinsonibo‗lib,
sm
-
1
lardaifodalanadi.
Monoxromatiknurningmoddatomonidanyutilishintensivligininuryutilishiningbirl
ashgan qonuni – Buger-Lambert-Ber qonuniorqalitushuntiriladi.
Monoxromatiknurmodda (yokiuningeritmasi)gayo‗naltirilgandauningbir
qismikyuvetadevorlaridan
qaytib,
ikkinchi
qismiyutilib,
uchinchi
qismiesakyuvetadano‗tadi. Agarmonoxromatiknurningdastlabkiintensivligini J
0
,
kyuvetadan
qaytgannurintensivligini J
k
,
moddatomonidanyutilgannurintensivligini J
yu
vaeritmadano‗tgannurintensivligin
i J bilanbelgilasak, J
0
= J
k
+J
yu
+ J bo‗ladi.
Fotometrikusullardasolishtiriluvchivatekshiriluvchieritmalarsolingankyu
vetalarbirxilbo‗lganligiuchun J
k
nie‘tiborgaolmasak, J
0
=J
yu
+J bo‗lib,
yutilgannurintensivligiBuger-Lambert-Ber qonuniorqalianiqlanadi.
yoki
formulalarda:
J
0
– nurningdastlabkiintensivligi
J – eritmadano‗tgannurintensivligi
– yutilishko‗rsatkichi
D
– eritmaningoptikzichligi
- solishtirmayutilishko‗rsatkichi
- molyaryutilishko‗rsatkichiyokiekstinksiyakoeffitsienti
l
– eritma qatlamining qalinligi
s
– eritmaningkonsentratsiyasi
Nuryutilishiningbirlashgan qonuniBuger-LambertvaBer
qonunlariasosidakeltiribchiqariladi.
Buger-Lambert qonuninurningyutilishiniyutuvchieritmaning
qatlam
qalinligigabog‗liqliginiifodalaydi.
yoki
k
–yutilishko‗rsatkichi.
Ber qonuniesanurningyutilishinieritmakonsentratsiyasibilanbog‗laydi.
- konsentratsiyasibirgatengbo‗lganeritmaningyutilishko‗rsatkichi
166
Nuryutilishiningbirlashgan
qonunigako‗ra,
eritmaningoptikzichligiyutilishko‗rsatkichiga,
eritmakonsentratsiyasigava
qatlamqalinligigato‗g‗riproporsional.
Fotokolorimetrikvaspektrofotometrikusullarningo‗xshashlikvafarq
qiladigantomonlari quyidagilardaniborat:
O‗xshashligi:
Buikkalausul
hamabsorbsion,
ya‘ninuryutilishusullari
qatorigakiradi.
Buikkalausul
hamelektronenergiyaniyutibto‗yinganorbitaldanto‗yinmaganorbitalga
o‗tishigaasoslangan
Farqi:
Fotokolorimetrikusulranglieritmalartomonidannomonoxromatikk
o‗zgako‗rinadigannurningyutilishiga,
spektrofotometrik usulesaranglivarangsizeritmalartomonidanko‗zgak
o‗rinadiganvaultrabinafshamonoxromatiknurningyutilishigaasoslanga
n
Fotokolorimetrikvaspektrofotometrikusullardandorivositalariningchinlig
ini, tozaliginivamiqdorinianiqlashdafoydalanishmumkin.
Dorivositalarningchinliginianiqlashdaspektrningko‗zgako‗rinadiganvaul
trabinafsha
qismidagispektrofotometrikusul
qo‗llanilgandaularningspektrdagiyutilishmaksimumlarigaasoslaniladi.
Agardorimoddasiningkimyoviytuzilishidagixromaforguruhlaro‗xshashbo‗lsa,
ularningyutilishspektrlari
hamo‗xshashbo‗ladi.
Masalan,
tuzilishidafenilradikalinisaqlagandorimoddalar
-
efedrin,
dimedrol,
benzilpenitsillin, atropinvaboshqalar)ningyutilishspektrida 251, 257 va 263
nmdauchtayutilishmaksimumikuzatilsa,
fenolgidroksilguruhisaqlagandorimoddalarningUB-spektrida
280
nmdayutilishmaksimumi bo‗ladi
(adrenalin,
izadrin,
morfin,
estradiolvaboshqalar).
To‗yinmaganenolguruhisaqlagansteroidtuzilishgaegabo‗lgandorimoddalarningU
B-spektrida 238 nmdamaksimumkuzatiladi (kortizon, gidrokortizon, prednizon,
prednizolonvaboshqalar).
Ko‗rsatilganto‗lqinuzunliklaridaUB-
spektrdayutilishmaksimuminingbo‗lishimoddanito‗laligichatavsiflashuchunetarli
167
bo‗lmasdan,
umumiytushunchaberadi,
xolos.
Lekinko‗pginadorimoddalarningUB-spektridagiuyokibuyutilishmaksimumidan,
shumoddaningchinliginianiqlashdakengfoydalaniladi.
Sefaleksinning
0,002%
lisuvlieritmasini UB-spektrida
260±1
nmdayutilishmaksimumikuzatilsa,
sulfapiridazinning
0,001%
li
0,1
mol/l natriygidroksideritmasidaolinganUB-spektrida
230
nmdan
400
nmgachaoraliqda 255±2 nmdayutilishmaksimumikuzatiladi.
Sianokobalaminningchinligiuning
0,002%
lieritmasiniUB-spektrida
278±1 nm, 361±1 nmva 548±2 nmdagiyutilishmaksimumlaribilananiqlanadi.
Bunda
278
nmdagimaksimumbenzimidazol
halqasiga,
361
nmdagimaksimumkorrintuzilishdagioltitato‗yinmaganbog‗larga,
548
nmdagiyutilishesakobaltionigategishli.
Ba‘ziMTXlardayutilishmaksimuminingUB-spektrdagijoyibilanbir
qatordauningkattaligi hamko‗rsatiladi.
Piridoksingidroxloridning
0,05%
lirN=6,9
bo‗lganfosfatbuferidagieritmasiningUB-spektrida 230 nmdan 350 nmoralig‗ida
254
nmva
324
nmdayutilishkattaligi
(optikzichligi)
0,18
va
0,35
gatengbo‗lganikkitamaksimumbo‗lishilozim.
Ba‘zi
hollardadorimoddasiningchinliginianiqlashdaikkixilto‗lqinuzunligigamoskeladig
anyutilishmaksimumilariningnisbatidanfoydalaniladi.
Rasm 17. Spektrofotometrningtuzilishchizmasi
1 – nur manbasi, 2 – tirqish, 3 – difraksiya setkasi, 4 –
solishtiriluvchi eritma, 5 – tekshiriluvchi eritma, 6 –
fotoelement, 7 – tok kuchini o‗lchovchi qurilma
Masalan, natriypara-aminosalitsilatuchununing 0,001% lieritmasida 265 nm
299 nmdaolinganoptikzichliklariningnisbati 1,50-1,55 bo‗lishitalab qilinadi.
168
Folikislotasining 0,001% li 0,1 mol/lmnatriygidroksiddagieritmasi
256, 283 va 365 nmlardayutilishmaksimumiberishiva 256
nmdagioptikzichlikkattaligining 365 nmdagioptikzichlikkattaligiganisbati 2,8-
3,0 bo‗lishitalabetiladi.
Ba‘ziMTXlardaUB-
spektrasosidadorimoddasiningchinligianiqlanadiganbo‗lsa, standartnamunaning
hamUB-spektribirvaqtda, birxilsharoitdaolinibsolishtirilishiko‗zdatutiladi.
Etinilestradiolning
0,0005%
lispirtlieritmasiningUB-
spektridavabirvaqtningo‗zida,
birxilsharoitdaolinganstandartnamunaningUB-
spektrida 284 nmdabirxilyutilishkattaligigaegabo‗lganmaksimumbo‗lishilozim.
Buyo‗ldorimoddasiningchinliginianiqlashdaengishonarliyo‗l
hisoblanadi.
Ammosolishtirishtekshirilayotganmoddaningstandartnamunasibilanolibborilishi
kerak.
Ba‘zanma‘lumto‗lqinuzunligidagisolishtirmayutilishko‗rsatkichining
qiymatianiqlanadi -
.
Levomitsetinning
0,002%
lisuvlieritmasida
278
nmdagisolishtirmayutilishko‗rsatkichi 290-305 bo‗lishitalabetiladi.
AgaryutilishspektriningtavsifieritmaningrNigabog‗liq bo‗ladiganbo‗lsa
(barbituratlar,
sulfanilamidlar,
fenollarvaboshqalar),
xususiyfarmakopeyamaqolasidaeritmaningrNiko‗rsatiladi.
Spektrofotometr PE-6100UF
Do'stlaringiz bilan baham: |