Toshkent farmatsevtika instituti ekologiya va mikrobiologiya kafedrasi kimyoviy mikrobiologiya fani bo

Nazorat savollari

1. 
   Infeksiya, infeksion jarayon tugrisida tushuncha.
   
2. 
   Infeksion kasalliklarning kuzgatuvchilari, mikroorganizml ar- ning xarakteristikasi.
   
3. 
   Mikroblarni patogenlik va virulentligini belgilab beradigan omillar.
   
4. 
   Infeksion jarayonda makroorganizmning roli.
   
5. 
   Infeksion kasalliklarning yukish yullari.
   
6. 
   YUkumli kasalliklarning mikrobiologik diagnostikasi.
   

Adabiyotlar

1. 
   Muhamedov E.M., Eshboev E.X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T.,. Bakulina N.A., Kraeva E.L. Mikrobiologiya. T., “Meditsina” nashriyoti. 1979.
   
2. 
   Vorobyov A.A., Bo`kov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Vo`sshaya shkola». 2003.
   
3. 
   Pyatkin N.D., Krivoshein Yu.S. Mikrobiologiya va immunologiya. M., izd-vo «Meditsina» 1980.
   
4. 
   Sinyushina M.N., Samsonova M.N. Rukovodstvo k laboratorno`m zanyatiyam po mikrobiologii. M., 1981.
   
5. 
   Timakov V.D., Livashev V.S., Borisov L.B. Mikrobiologiya. M., 1983.
   
6. 
   Kochemasova Z.N., Efremova S.A., Nabokov Yu.S. Mikrobiologiya. M., izd-vo «Meditsina». 1984.
   
7. 
   7.Churbanova I.N. Mikrobiologiya. M., idz-vo «Vo`sshaya shkola». 1987.
   

Mavzu: Yuqumli kasalliklarda kimyo terapiyasining ishlatilishi. Infeksion va uniug turlari.Yuqumli kasalliklarni davrlari.microbiologik tekshirish usul va bosqichlari


Ma’ruzadan maqsad: Yuqumli kasalliklarda kimyo terapiyasining ishlatilishi xaqida tushuncha beriladi.


Ma’ruza rejasi:
1.Yuqumli kasalliklarda kimyo terapiyasining ishlatilishi xususiyatlari;
2.Kimyo terapiyasining axamiyati;
3.Kimyoviy preparatlarning ta’sir mexanizmi;
4.Kasallikni oldini olishda kimyo terapiyasining axamiyati

Infeksion kasallikning paydo bulishi va avj olib borishida organizmning umumiy reaktivligi endokrin va nerv sistemalarining axvoli, antitelolar, xujayra immuniteta paydo kila olish xususiyati katta axamiyatga ega. Organizmning yoshga alokador xususiyatlari, ovkatining xili va tabiati, ovkatda vitaminlar bor-yukligi xam kasallikning paydo bulishi, utishi va okibatiga ta’sir kiladi. Masalan, 6 oylikkacha bulgan bolalar difteriya, kukyutal, kizamik va bopщa kasalliklarga chidamli bulishadi, chunki ular onasyning kornidaligida onasidan antitelolar olishadi. YOshi kaytib kolgan odamlar pnevmoniyaga yaxshi bardosh bera olmaydi, ochlikda sil, vabo, dizenteriya singari kasalliklar bilan ogrish xollari kupayadi va bu kasalliklar yomon okibatlarga olib boradi. Oksilga yolchimaslik va avitaminozlar xam xar xil infeksiyalar paydo bulishini osonlashtiradi.

Iklim sharoitlarining infeksiyalarga beriluvchanlikka ta’siri amyoba dizenteriyasi singari kasalliklarda namoyon buladi, odatda issik iklim sharoitlarida shu kasallik uchrab turadi; shimolda odamlar skarlatina va difteriya bilan janubdagiga Karaganda kuprok ogriydi. Ionlashtiruvchi radiatsiya, ultrabinafsha nurlar, turli ximiyaviy moddalar xam infeksion kasalliklarning paydo bulishi va utishiga ta’sir kursatadi.
Odam organizmiga mikrob tushganidan keyin bir necha davrlardan tarkib topadigan infeksion jarayon boshlanadi.
Inkubatsion davr patogen mikrob tushgan paytdan boshlab kasallikning dastlabki klinik belgilari paydo bulguncha utadigan vaktni uz ichiga oladi. Bu davr turli infeksiyalarda turlicha muddat davom etadi. Ba’zi infeksiyalarda (ovkatdan zaxarlanish xollarida) bu davr bir necha soat, boshka infeksiyalar (kuturish, moxov) da bir necha kun yoki oy davom etishi mumkin. Kupgina infeksiyalar uchun inkubatsion davr muddati ancha doimiy buladi va minimal muddatdan kiska bulishi mumkin emas. Kupchilik infeksiyalarda mikroorganizmlar inkubatsion davrida organizmdan tashkariga chikmaydi, birok difteriya, kizamik, korin tifida ular kasallikning klinik belgilari namoyon bulishidan avvalrok tashki muxitga chika boshlaydi.
Prodromal davri yoki kasallik xabarchilarining davri kasallnkning umumiy simptomlari paydo bulishi: temperaturaning kutarilishi, bosh ogrishi, darmon kurib, lanj bulish, ishtaxa yukolishi, kuz, burun, yukori nafas yullari shillik pardalarining ta’sirlanishi bilan xarakterlanadi. Korin tifi, chechak, kizamik singari kasalliklarda prodromal davr juda xarakterli buladi va uning utishi diagnoz kuyishga yordam berishi mumkin. Ba’zi kasalliklar (toun, skarlatina va boshkalar) da prodromal davr juda kiska (atigi bir necha soat) buladi, toshmali va kaytalama tif, bezgakda esa kasallik birdan temperatura kutarilishi va xarakterli klinik manzara paydo bulishi bilan tusatdan boshlanadi.
Kasallnkning avj olib borish davri infeksion jarayonning klinik belgilari bilan xarakterlanadi. Bu davrda organizmda tipik patologoanatomik va funsional uzgarishlar ruy berib boradiki, bular sirtdan kupgina infeksiyalarga xarakterli bulgan muayyan kasallik simptomlari kompleksi bilan ifodalanadi. Mana shu simptomokompleks diagnoz kuyish uchun asos bulib xizmat kiladi. Krkshol, gazli gangrena, botulizm, toshmali va kaytalma tif, bezgak va bopщalarda kasallik tipik tarzda utadi.
Klinik davr turli infeksiyalarda turlicha muddat: bir necha kundan bir necha xaftagacha davom etadi. Ba’zi infeksiyalar, masalan, sil, amyobiaz, brutsellyoz uzok bir necha yil davom etadi; bular xronik infeksiyalar deb ataladi.
Kupchilik infeksiyalarda klinik davr xammadan kura yukumli buladi. Kasallik avjga chikkan paytda bemor atrofdagi muxitga juda kup mikdorda mikroorganizm chikarib turadi, shu boisdan u infeksiya manbai tarikasida juda xavfli deb xisoblanadi.
Klinik belgilar davri bemorning sogayib ketishi yoki ulimi bilan tugallanadi.
Ba’zi infeksiyalar (toun, meningit, gripp) da ulimga olib keladigan okibat juda tez boshlansa, bopщalarda esa aksincha, anchadan sung, organizm uzok vaktgacha umuman xoldan toyib borganidan keyin boshlanadi. Kasallik klinik belgilarining nechogli ifodalanganligi yoki kasallnkning ogirlik darajasi xar xil bulishi mumkin. Kasallik ogir yoki engil formada utishi mumkin, ba’zida esa uning klinik manzarasi mazkur infeksion kasallik uchun umuman tipik bulmay kolishi xam mumkin. Kasallnkning ana shunday formapari atipik, bilinmaydigan, ambulator formalari deb ataladi. Kasallik shunday ugab turgan paytda diagnoz k^yish juda kiyin. Bunday xollarda mikrobiologik tekshirish metodlari xal kiluvchi axamiyatga ega bulib koladi. Infeksiyaning zimdan ^tayotgan, yashirin yoki latent formalari xam borki, bularda kasallnkning klinik belgilari bulmaydi. Bezgak, sil, gerpes, poliomielit, meningitning latent formalari ma’lum. Odam erganizmidan kasallik kuzgatuvchisini ajratib olgandan yoki kon zardobida spetsifik antitelolar borligini topgandan keyingina bunday formalarga diagnoz kuyish mumkin. Organizm madordan ketib kolganida latent infeksiyalar yashirin, zimdan ugayotgan formasadan tipik klinik formasiga
aylanib ketishi mumkin.
Kasallikning avj olish davridan keyin boshlanadigan rekonvalessensiya yoki sogayish davri temperaturaning pasayishi, kasallik umumiy simptomlarining yukolib ketishi, ishtaxaning yaxshilanib kolishi, turli organlar funksiyasining tiklanib bordshi bilan birga davom etadi. Rekonvalessensiya davrining muddati xar xil. Sogayish davrida organizm odatda mikroblardan xalos bulib boradi, mikroblar siydik, axlat, balgam bilan birga tashkariga chikarib tashlanadi. Organizmdan mikroblar chikib turadigan davr turli infeksiyalarda turlicha muddat davom etadi. Ba’zi kasapliklarda — chin chechak bilan suv chechak, toshmali tif, kuyidirgida kasallikning klinik simptomlari yukolib ketishi bilan-bemorlar kasallik kuzgatuvchilaridan xalos bulib koladi, boshka kasalliklarda bu davr 2—3 xafta, ba’zi kasalliklarda esa bir necha oy va xatto yilga chuziladi. Difteriya va korin tifi, dizenteriya, vabo singari ichak kasalliklarida, shuningdek meningit, skarlatinada rekonvalessensiya davrida bakteriyatashuvchanlik xodisasi kuzatiladi. Kasallikdan keyingi 3 oy mobaynida davom etadigan utkir tashuvchanlik va xronik tashuvchanlik tafovut kilinadi. Xronik tashuvchanlik necha-necha yillar, korin tifida esa umrbod davom etishi mumkin.
Kasallikning klinik belgilari kurinmaydigan odamlarda, masalan, difteriya, meningit, poliomielit va ba’zi boshka infeksiyalarda soglom bakteriya tashuvchanlik xodisasi xam ma’lum. Bemorga yakin yurgan odamlar orasida bunday xodisa ayniksa kup kuzatiladi, Kasallikni boshidan kechirgan va soglom odamlardagi bakteriya tashuvchanlik xodisasi epidemiologik jixatdan goyat katta axamiyatga ega. Bakteriya tashuvchilar patogen mikroblarni tashki muxitga chikarib turadigan doimiy manbalardir. Bu — epidemiyalar orasidagi davrda, tabiiy sabablarga kura kasallik kuzgatuvchisining tarkalishi sunib kolgan paytda (masalan, ichak infeksiyalari misolida kish boshlanishi bilan) infeksion kasalliklar paydo bulishiga va ularning tarkalib borishiga imkon beradi.
Kasallik vaktida ba’zan bemor organizmida usha kuzgatuvchilarning uzi takror marta tushadi, superinfeksiya deb shuni aytiladi. Bunda kasallik takror yukishidan paydo buladigan klinik belgilar ilgaridan davom etib kelayotgan simptomlar ustiga kushiladi.
Ilgari biror kasallik bilan ogrib utgan odamga xuddi usha kasallik Kuzgatuvchisining takror marta yukishi reinfeksiya deb ataladi.
Odamga 2—3 xil kasallik kuzgatuvchilarining yukishi natijasida aralash infeksiya ruy beradi. Bunday kasalliklar ogir Utib, okibati esa yomon buladi, odamning bir yula kizamik va sil bilan, difteriya va streptokokklardan kelib chikadigan infeksiyalar bilai kasallanishi bunga misol bula oladi.
Boshka mikroblar tufayli kelib chikkan ikkilamchi infeksiya asosiy kasallikka kushiladi yokn infeksion kasallikni boshidan kechirganidan keyin organizm zaiflashib kolgan paytda boshlanadi, masalan, grippda stafilokokk sabab buladigan pnevmoniyannng kUshnlishi.
Ba’zi infeksion kasalliklarning kuzgatuvchilari kanday bulmasin biror xil uchokda — tishlar, bodom bezlari, madsalarda uzok vakt turishi mumkin (uchokli infeksiya). Bu erda ular konga ^tib, unda kupaya oladi. Mikroblarning konda kupayib ketishi juda ogir kasallik — sepsis (yunoncha sepsis — chirish degan suzdan olingan) paydo bulishiga olib keladi. Maxalliy chokdan doim mikroblar tushib turishi tufayli septik xolat saklanib boradi. Odatda patogen stafilokokklar va streptokokklar sepsis kuzgatuvchilari buladi. Sepsis yiring tugdiruvchi mikroblarning organlarga chukib kolishi va bir talay ikkilamchi yiringli kasalliklar paydo bulishi bilan birga davom etishi mumkin. Dna shunday kasaplikka septikopiemiya deb ataladi.
Toun, tulyaremiya, kuydirgi singari kasalliklarda xam mikrobning konda kupayishn kuriladi. Kasalliklarning ana shunday septik formalari juda ogir utadi va kulincha ulim bilan tugaydi.
Patogen mikroblar, masalan, korin tifi, meningit, krupoz pnevmoniyada kurilganidek, konda fakat vaktincha turadigan bulsa, bunday xodisaga bakteriemiya deyiladi.
Ba’zi infeksion kasalliklar, masalan, bezgak, kaytalama tif, amyoba dizenteriyasi tutib-tutib $pgadigan bulishi mumkin. Bunda kasallik kuziydigan davrlar tinchlik davrlari bilan almashinib turadi. SHu infeksiyalar uchun kasaplikning bunday kaytalanib turishi, ya’ni retsidivlar (latincha recidivus — kaytalanuvchi degan s5dan olingan) bilan utishi shunchalik xarakterliki, klinik manzaraga karab diagnoz kuisa xam buladi, lekin kasallik kuzgatuvchisini topish xam shart.