radicis Althaeae deb keltirilgan va uni tayyorlashda quyidagi talablarga rioya kilish kerak:
- agar dorixatda damlama, qaynatma yoki shilimshi- deb ko‘rsatilgan bo‘lsa ham xar doim
matseratsiya usuli bilan damlama tayyorlanadi.
- sovuk usulda tindirish bilan, ya‘ni xona xaroratida 30 min. davomida aralashtirib turgan
xolda ajratib olinadi. Sovu- usuldan foydalanishdan ma-sad, ajratmaga fa-at shilimshi- moddalarni
o‘tkazishdir, vaxolangki bu sharoitda ferment va mikroflora o‘z ta‘sirini ko‘rsatadi. Sovu- usuldan
foydalansak, u xolda ajratmaga kraxmalni o‘tishi, xarorat oshgan sari ko‘payadi, va xujayralarda
kraxmal kleysteri xosil bulib, shilimshi- moddalarni ajralib chi-ishiga xala-t beradi.
- agarda dorixatda gulxayri ildizini miqdor i ko‘rsatilmagan bo‘lsa, u xolda 1:20 nisbatda
damlama tayyorlanadi (ya‘ni 5%, 5g. Xom ashe 100mlga.)
- ajratmani si-masdan suzib olinadi, chunki si--animizda kraxmalga to‘la xujayralar va ularni
bulaklari ajratmaga utib uni xiralashtiradi va natijada sifati tez buziladi.
- gulxayri ildizi o‘zida ma‘lum darajada suv shimib -oladi, shuning uchun undan damlama
tayyorlashda sarf koeffitsientidan (K sarf) foydalaniladi.
Sarf koeffitsienti deb, ajratma olish uchun kerak bo‘ladigan xom ashyo va ekstragentni
miqdor ini -ancha oshishini ko‘rsatadigan kursatkichiga aytiladi.
Sarf koeffitsienti tajriba yuli bilan aniklanadi.
Masalan: 5 g gulxayri ildiziga 100 ml suv ko‘yib, ajratma olinganda uni xajmi 77 ml ni
tashkil etdi, ya‘ni 5 g xom ashyo uzida 23 ml suvni shimib koladi.
5,0-------------23ml
1,0-------------x
X-4,6 ml suv. 1g. ildiz 4,6 ml suv shimib -olar ekan .
K sarf formula yordamida xisoblab topamiz.
Ksarf - 100 g‘ 100 –(a x 4,6)
Bu erda, a- dorixatda yoziladigan xom ashyo miqdor i ,g
4,6- gulxayri ildizi SSHK
303
100- tayyor ajratma xajmi, ml
Ksarf - 100g‘100-(5x4,6)-1,3
Demak gulxayri ildizi damlamasini 1:20 nisbatda tayyorlasak, u xolda Ksarf -1,3 ga teng
bo‘lar ekan.
Rp: Infusi radicis Althaeae 100, 0
D.S
Pasport: Gulxayri ildizi (1: 20) -5,0 x 1,3 - 6,5 g
Tozalangan suv 100 ml x 1,3 - 130 ml
Dorixatda ko‘rsatilgan Gulxayri ildizidan 100,0 shilimshi- tayyorlash uchun (dorixatda
shilimshi-, kaynatma deb yozilgan bo‘lsa ham, baribir shilimshi- tayyolab beriladi ) IX DF da
ko‘rsatilganidek , idishga 6,5 g maydalangan ildizdan solib , ustiga 130 ml uy xaroratidagi suv
kuyiladi va uy xaroratidagi joyga 30 minut kuyib ko‘yiladi , xamda va-ti – va-ti Bilan aralashtirib
turiladi. So‘ngra tayyor damlamani suzib, -oldi-ni si-masdan 100 ml gacha suv ko‘shiladi.
Gulxayri ildizidan olinadigan ajratmani konsentratsiyasiga -arab Ksarf o‘zgaradi. Har birini
aloxida tajriba yo‘li bilan topilib, jadvalda ko‘rsatilgan.
Konsentratsiya 1: 100 Ksarf - 1,05
2: 100 - 1,1
3: 100 - 1,15
4: 100 - 1,2
5: 100 - 1,3
Tabobatda gulxayri ildizi ajratmasini sil, bronxial astma, yo‘tal va kukrak ogrigida o‘rab
oluvchi, yumshatuvchi, balg‘am kuchiruvchi sifatida ishlatiladi.
Gulxayri ildizidan tash-ari uni ekstrakti va kukunidan foydalaniladi, bu xolda Ksarf dan
foydalaniladi.
Rp: Infusi radicis Althaeae 100, 0
D.S
Pasport: Gulxayri ildizi ekstrakti 1:20 -5g
Tozalangan suv 100ml
Gulxayri ildizi kukuni miqdor iga nisbatan 4 marta ko‘p suv bilan bir xil bo‘t-asimon massa
xosil bo‘lguncha aralashtiriladi va -olgan suvni oz - ozdan -ushiladi va tindirish uchun qoldiriladi .
Bunda kraxmal bo‘kib, cho‘kmaga tushadi, shilimshi- moddalar esa ajratmada -oladi. Tindirish
vakti ajratmani konsentratsiyasiga bog‘li- bo‘ladi.
Masalan: 1% shilimshi- uchun -30 min.
2% shilimshi- uchun - 70 min.
3% shilimshi- uchun - 250 min.
4% shilimshi- uchun - 260 min. va x.k
Zigir urug‘i shilimshigi.
Rp.: Mucilagenis semenis Lini 90,0
D.S
Zigir urug‘i shilimshig‘i konsentratsiyasi ko‘rsatilmagan bo‘lsa, VIII DF buyicha 1:30
nisbatda tayyorlanadi. Zig‘ir urug‘i tarkibida 6% shilimshi- , 35% gacha moy saqlaydi (kraxmal
saklaydi). SHilimshi- moddalar urug‘ining yuz -avatida joylashgan, shuning uchun zig‘ir urug‘i
maydalanmaydi. Agar maydalab tayyorlasak, u xolda ajratmaga bo‘yovchi moddalar, oqsil va moy
kislotalarni o‘tishi xisobiga yoqimsiz maza xosil bo‘ladi.
3 gr zig‘ir urug‘ini sovu- suv bilan yuvib, shisha idishga 90 ml qaynoq suvda, og‘zini
berkitib 15 min. davomida chay-atiladi, so‘ng ikki -avat doka or-ali suziladi, jixozlanadi.
Salep tuganagi shilimshig‘i.
Rp.: Mucilaginis Salep 100,0
D.S.
Salep tuganagi shilimshig‘ini 1:100 nisbatda tayyorlanadi. Salep tuganagi tarkibida 50%
gacha shilimshiq , 25% kraxmal va dekstrin saklaydi. SHilimshi- moddasi asosan YUMB –leaksan
degan uglevoddan iboran.
304
Abu Rayxon Beruniyning «Saydana» asarida bu o‘simlikni kam quvvatli va mijoz sustligi,
sil davosi, keksalarni quvvatga kiritish, shuningdek qon oqishini to‘xtatish, qoni tozalashda
foydalanishni tavsiya etgan. Salep shilimshig‘i zararli moddalarni me‘da ichak yo‘lida surilib
o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Uni uzoq vaqt kasallikdan turgan bemorlarga, ularni quvvatga kirgizish
uchun beriladi.
Pasport: Salep tuganagi kukuni – 1g
Etil spirti 90% – 1ml
Sovu- suv - 10 ml
Kayno- suv - 88 ml
1g Salep tugunagi kukunini 1 ml etil spirti bilan aralashtiriladi, bu kukun xujayralar
orasidagi xavoni si-ib chikarib, ularni bir biriga yopishib kolishini oldini oladi, so‘ng 10 ml sovu-
suvni YUMB ni bo‘kishi uchun qo‘shib aralashtiramiz va oxirida 88 ml kaynagan suv qo‘shib
aralashtiriladi va sovishini sekinlashtirish uchun biror mato bilan o‘rab, soviguncha ajratmani
aralashtiriladi va dokadan suzib o‘tkaziladi. Bunda shilimshi- bilan birga kraxmal ham ajralib chi-
adi va kerakli yorlik bilan jihozlanadi.
Behi urug‘i shilimshig‘i.
Rp.: Mucilaginis Semenis Cydoniae 2,0- 100, 0 ml
D.S. 1 stakandan kuniga 3-4 mahal ichilsin.
Behi urug‘i shilimshigi 1:50 nisbatda butun urug‘dan sovu- suvda 5 min. davomida chay-atish bilan
tayyorlanadi. Behi urug‘i tarkibida 20% gacha shilimshi- moda sa-laydi, u xujayra epidermasida
joylashgan bo‘ladi.
Behi urug‘i shilimshig‘i ichni yumshatuvchi, o‘rab oluvchi va burishtiruvchi xossaga ega.
Oling: Gulxayri shilimshig‘i 2% 200,0 ml
Bering. Belgilang.
Pasport: Gulxayri ildizi kukuni – 4,4 g
Tozalangan suv 220ml
4,0x1,1-4,4 g kukun
200 x 1, 1- 220 ml
Gulhayri ildizi kukunini 4,4 g olib havonchada maydalab uni ustiga 17 ml suv qo‘shib bo‘t-a
massa bo‘lguncha aralashtiriladi. Keyin -olgan suvni sekinlik bilan qo‘shib boriladi. Undan keyin
70 da-i-a qoldiriladi. Ajralgan yu-ori -avatni sekinlik bilan idishga kuyib olinadi. «Ichishdan oldin
chayqatilsin», «Salqin joyda saqlansin» degan qo‘shimcha yorliklar bilan jihozlanadi.
Yu-orida keltirilgan misollardan tash-ari YAna arab elimi shilimshig‘i – Mucilago gummi
Do'stlaringiz bilan baham: |