Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Span emulgatorlari 

 Bu  sorbitanning  yuqori  yog‘  kislotalari  bilan  bergan  tulikmas  efiridir.  Sorbitan  sorbitol  olti 

atomli  spirtidan  hosil  bo‘ladi.  Bu  birikma  xalkalanganda  xuddi  tetragidropiron  va  tetragidrofuran 

birikmalari  singari  tuzilishga  ega  bo‘ladi.  Sorbitan  furan  tuzilishida  degidratlanganda  bitsiklik 

angidrid  holiga  utadi  va  bu  birikma  sorbit  deb  ataladi,  buni  ham  yog‘  kislotalari  bilan 

eterifikatsiyalash  mumkin.  Sorbitan  bilan  qanday  kislota  birikishiga  qarab  har  xil  spanlar  hosil 

bo‘ladi,  bu  spanlar  asosdagi  kislotasiga  qarab  har  xil  xususiyatli  bo‘ladi  va  shunga  qarab 

nomlanishda  nomerlari  bilan  farqlanadi.  Span-20,  Span-40,  Span-60  va  x.k.Spanlar  lipofil 

birikmalardir. CHunki ular moylarda, spirt, atseton va xloroformda yaxshi eriydi. Suv-yog tipidagi 

emulsiya  hosil  qiladi.  Ionlashmaydigan  harakterdagi  dorivor  preparatlardan  surtma  dori 

tayyorlashda keng ishlatiladi. 

Emulgator-pentol. Turt atomli pentaeritrit spirt va olein kislotasining 19% mono-, 55% di- va 

tetraefirlaridan tuzilgan. Bu birikma Rossiya ilmiy tekshirish instito‘tida sun‘iy va tabiiy holatlarda 

olingan. bo‘larni V.M.Gretskiy urganib farmatsiya amaliyotida ishlatishga tatbik etdi. Vazelin 5% 

pentol  bilan  turg‘un  yuqori  dispers  emulsion  sistema  hosil  qiladi,  bu  50-60  %  suv  bilan  suv-yog 

tipidagi  emulsion  sistema  ,  yuqori  aktivlikka  ega  bo‘lib,  salbiy  xossalari  yuk.  Bu  asos  saqlashga 

ancha turg‘un, sovuq va qizdirganda ham o‘z xususiyatini o‘zgartirmasdan saqlab qoladi. 

---

138 

 

Yog‘-shakar  emulgatori.  yog‘-shakar  emulgatori  saxarozaning  yuqori  yog‘  kislotalari  bilan 

hosil  qilgan  murakkab  efiridir.  Saxaroza  va  yog‘  kislotalari  (stearin,  palmitin,  laurin)  bu 

emulgatorni olishda xom ashyo hisoblanadi, yoki bo‘lar urniga o‘simlik yog‘lari va kokos, palmitat 

kislotalari aralashmalari ishlatilishi mumkin. Saxaroza molekulasida 8 OH guruhi bor bo‘lib, ularni 

eterifikatsiya  yo‘li  bilan  har  xil  sirt  aktivlik  xususiyatini  namoyon  qiluvchi  ko‘plab  birikmalarni 

sintez kilish  mumkin.  o‘zining xususiyatiyatiga ko‘ra sirt  aktiv moddalardir va emulgator sifatida 

qo‘llash mumkin. Palmitin va stearin kislotalarining diefirlari (2%) miqdorda vazelin moyi (47%) 

bilan suv (45%), metilsellyuloza (1%) va serezin (5%) ular bilan aralashtirilganda suv-yog tipidagi 

turg‘un  konsistensiyali  emulsiya  hosil  bo‘ladi.  Metilsellyuloza  va  serezin  bu  erda  ivituvchi 

vazifasini  utaydi.  Bu  asos  va  dorivor  moddalarning  rezorbsiyasi  (salitsil  kislotasi,  sulfatsil-natriy) 

vazelinga karaganda yaxshi natija beradi. Bu emulgator toza holda, rangsiz kristallik modda bo‘lib, 

hidsiz  va  ta‘msiz.  100 

0

S  haroratgacha  chidamli  120 

0

S  dan  boshlab  eriy  boshlaydi.  Organizmda 

yog‘ kislotalariga,  glyukozaga va fruktozaga parchalanadi.  Terida allergik holatlarni  chakirmaydi, 

rN ko‘rsatkichni normal saqlab turadi, suv balansini ham normada ushlab turadi.