Damlama va qaynatmalar ishlab chiqarishda o‘zok vaqt qo‘llanib kelingan usul ilmiy asosga
jarayonini ilmiy asoslash USH DF (1946) joriy qilingach boshlandi. Masalan, alkaloid saqlaydigan
xom ashyodan damlama va qaynatma tayyorlash uchun limon kislotasini qo‘shish taklif qilindi.
Undan tashkari xom ashyo 3 darajadagi maydalikda qo‘llaniladi. qaynatmalar uchun har xil sovitish
Shunday bo‘lsa ham, ularni tayyorlashning asosini dastlabki universal usul, xom ashyoga
sovuq suv solib suv hammomida 15 min (damlama) va 30 min (qaynatma) qizdirish tashqil etadi.
Hajmi 1-3 l bo‘lgan ajratmalar tayyorlashda qizdirish uchun 25 minutgacha qaynatmalar uchun 40
87
Dorivor o‘simliklar xom ashyosidan ta‘sir etuvchi moddani ajratib olish dinamikasiga ta‘sir
etuvchi omillar. Damlama va qaynatmalarda ham xuddi boshqa ajratmalar (ekstraktlar, tindirmalar)
kabi tayyorlash texnologiyasining nazariy asoslariga bo‘ysuniladi. Lekin ular ko‘prok zarur hollarda
tayyorlangani uchun ba‘zi bir o‘ziga xos jixatlarini e‘tiborga olish lozim:
1. Damlama va qaynatmalarni tayyorlashda dorivor o‘simliklar qismining maydalanganlik
darajasi, shu doriga xos bo‘lgan maqolalarda keltirilgan me‘yorlashtirilgan bo‘lishi kerak. Xususiy
maqola bo‘lmasa XIDF bo‘yicha damlama va qaynatmalar tayyorlash uchun o‘simlik qismlari
quyidagi maydalikda bo‘lishi kerak: bargi, guli va o‘tlari 5 mm gacha bo‘lgan maydalikda, poya,
po‘sti, ildiz, ildiz poyasi, 3 mm gacha, urug‘i va mevasi — 0,5 mm dan katta bo‘lmagan
zarrachalarda va xokazo.
2. Konsentratsiyalar farqi. Ajratma olish jarayonini tezlatish maqsadida doimo o‘simlik xom
ashyosi zarrachalariga ekstragent yangi qismlarini mumkin kadar davriy ravishda yuborib turish
kerak. Bu aralashmani aralashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. SHuning uchun ham ajratma olish
jarayonining hamma bosqichlari tezlashadi.
Shuni hisobga olib, XI DF da damlama va qaynatmalarni tayyorlashda xom ashyoni damlab,
doimo aralashtirib turish ko‘zda tutilgan. Xom ashyo va ekstragentning o‘zaro nisbati ham
belgilangan.
Ekstragent quyidagi talablarga javob berishi kerak:
- selektivlik;
- kimyoviy inert;
-uchuvchan;
- toksik hususiyatiyo‘q;
- arzon.
30
3. DF da damlama va qaynatmalar tayyorlanishida xom ashyo va ajratuvchining nisbati.
O‘simlik miqdori haqida biron-bir ko‘rsatma bo‘lmasa damlama va qaynatmalari 1:10
nisbatda tayyorlanadi. Adonis o‘tidan, valeriana ildizi va ildiz poyasidan, istod ildizi, rojki
sporqnya, marvaridgul bargi va guli, zig‘ir urug‘idan 1:30 nisbatda. Kuchli ta‘sir etuvchi modda
saqlagan angishvonagul bargi, chistotel (qoncho‘p) o‘ti o‘simlik qismidan suvli ajratmalar odatda
ekstrakt (konsentrat)laridan 1:400 nisbatda tayyorlanadi(gulhayri ildizi, tog‘rayxon o‘ti, na‘matak
mevasi).
Suvli ajratmalarni ekstrakt (konsentrat)dan tayyorlanganda uni miqdorini o‘simlik miqdoridek
qilib olish kerak .
4.Damlama va qaynatmalarni olish uchun ishlatiladigan suv miqdori ta‘sir etuvchi moddalarni
to‘liq ravishda olishga imkon berishi zarur.
5. Muxitning ta‘siri.
6. Vaqt rejimi.
7. Xom ashyo standartligi.
Standart konsentratsiyaga ega bo‘lmagan suvli ajratma mahsulotlarning nisbatlari:
Oddiy archa qubbalari 1:5
Devyasil ildizi 1:12,5
Ayiqtovon briketi 1:20
Sano bargi va tirnoqgul guli briketi 1:25
Jo‘ka gullari 1:28,5
YAlpiz bargi briketi 1:40
Do‘lana guli briketi 1:50
Do'stlaringiz bilan baham: