Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

 

Suvli ajratma olishning nazariy asoslari 

 

---

86 

 

Suvli ajratma olish 3 bosqichdan iborat: 

1-bosqich.  O‘simlik  xom  ashyosi  suv  bilan  namlanadi  va  erituvchi  uni  ichiga  kiradi. 

Kapillyar  kuchlar  ta‘sirida  o‘simlik  suvni  o‘ziga  shimadi.  Suv  xujayralararo  bo‘shlikni  to‘ldiradi, 

xujayra devorlari va devor yonlaridan xujayra ichiga kiradi. Bu xodisani endoosmos deymiz. 

2-bosqich. ―Birlamchi sharbatning‖ hosil bo‘lishi. Xujayra ichidagi moddalar bilan erituvchi 

to‘knashib  chin  eritma,  YUMB, kolloid  eritmalar,  ya‘ni moddalarni konsentrlangan eritmasi  hosil 

bo‘ladi. 

3-bosqich.  Moddalarni  o‘simlik  xom  ashyosidan  suyuq  muxitga  o‘tishi  massa  almashinuvi 

deyiladi. Natijada birlamchi sharbatni yuqori konsentratsiyalari xujayra ichida osmotik bosim hosil 

qiladi, bu esa xujayradagi bor narsalar bilan osmotik bosimi kam bo‘lgan moddalarni o‘rab olgan 

suyuqlik  o‘rtasida  diffuzion  almashinuvi  bo‘ladi.  Birinchi  galda  harakatchan  molekulalar  ajraladi, 

sekinrok YUMB diffundirlanadi. Kolloid komponentlar eng kam tezlik bilan diffuziyalanadi. 

Ekzo va endoosmoslar xodisalarni xujayrani ichki va tashqi qismida bir xil bo‘lmaguncha o‘z-

o‘zicha ketadi. Natijada molekulyar va konvektiv diffuziyalanadi. 

Molekulyar  -  diffuziya  molekulalarning  xaotik  harakatiga  va  molekulalar  qinetik 

energiyasining zonasiga bog‘liq bo‘ladi. 

Molekulyar  diffuziyani  tezligi  —  ajratma  haroratiga,  diffuzion  yuzaga,  yuzani  katta-

kichikligiga, katlam kalinligiga bog‘liq. 

Moddalar joyining o‘zgarishi ma‘lum vaqtga ham bog‘liqdir.