Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

 
3.3-rasm. Dorivor moddani minimal zaharlilik konsentratsiyasini (MZK) va 
minimal ta‘sir konsentratsiyasini (MTK) dori shaklini ikkita (A va B) ko‗rinishida qabul 
qilinganda qondagi uning konsentratsiyasini dinamikasi bo‗yicha aniqlash. 
1-dori shakli A; 2-dori shakli B; 
R
- dorivor moddani maksimal konsentratsiyasi; 
AUC
A
=34,4 (mkg/ml)·s, AUC
B
=34,2 (mkg/ml)·soat
3.3-rasmdan dori vositasining maksimal konsentratsiyasi uni 
A
shaklidan foydalanilganda 
1 soatdan keyin erishiladi, 
B
shaklida esa 4 soatdan keyin erishiladi. Faraz qilamiz, bu holda 
dorivor modda uyqu keltiruvchi vosita. U minimal terapevtik konsentratsiyaga etib uxlatish 
ta‘sirini birinchi holatda 30 daqiqadan keyin ko‗rsatadi, ikkinchi holda esa faqatgina 2 soatdan 

---

96 
keyin ko‗rsatadi. 
SHu bilan birga uyqu dorisini ta‘siri 
A
shakldan foydalanganda 5,5 soat davom etadi, 
ikkinchi holatda (
B 
shaklidan foydalanilganda) 8 soatgacha ta‘siri davom etadi. 
SHunday qilib, bir xil uyqu vositasini, farmakokinetik xususiyatlarini hisobga olgan 
holda ko‗rsak, turli dori shakllarida uning tibbiyotda ishlatish yo‗riqnomalarida farq bo‗ladi.
A
shaklidagi vositani uxlash qiyinlashgan holatda ishlatish maqsadga muvofiqdir, 
B 
shakldagi vositani uyqi vaqtini o‗zgarganda uni uzaytirish uchun ishlatish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. 
Uchinchi, biosamaradorlikning yanada asosiy parametri bo‗lib, egri chiziq ostida 
―konsentratsiya-vaqt (AUC)‖ hisoblanadi.– bu egri chiziq tagida joylashgan yuza 
―konsentratsiya vaqt‖ (AUC), bu ko‗rsatkich bir marta preparat qabul qilingandan keyin qonga 
tushgan dorivor moddaning miqdorini ko‗rsatadi. 
3.3-rasmda bir xil dori moddasini ikki xil dori shaklidagi biologik samaradorligini 
ko‗rsatkichlarini harakterlovchi egri chiziqlar keltirilgan. Bu egri chiziqlar turli shaklda, turli 
maksimumda MTK ga etish vaqtlarini turliligini ko‗rsatadi. SHu bilan birga bu egri chiziqlar 
tagidagi yuzalar bir xil (AUC 
A
shakl uchun 34,4(mkg/ml) soat ga teng, 
B
shakl uchun 
34,2(mkg/ml) soat) teng, demak ikkala dori shakllari dorivor moddani qonga bir xil miqdorda 
tushishini ta‘minlaydi. 
Lekin, ular dorivor moddani adsorbsiya darajasi va MTK ga etish tezligi turliligi bilan 
farq qiladi, bu ularni terapevtik ta‘sirini miqdor va sifat parametrlariga katta ta‘sir o‗tkazadi, 
demak ularni bioekvivalent dori preparatlari deb bo‗lmaydi. 
Bu sifat ko‗rsatkichini bir xil tarkibli va ta‘sirli, lekin turli farmatsevtik korxonalarda 
ishlab chiqarilgan preparatlarni tavsiya etish va qabul qilishda nazarda tutish lozim.
3.4-rasmda bir xil moddani uch xil A, B, V dori shakllarida ishlatilgandagi kinetikasini 
ko‗rsatuvchi egri chiziqlar keltirilgan. 
Egri chiziq ostidagi yuza 
A
shaklda 
B
shaklga nisbatan katta, 
V
shaklda esa yanada katta 
ekanligini ko‗rsatib turibti. Bundan ko‗rinib turibdiki, 
A
dori shakli dori moddasini qonga 
so‗rilishini 
B 
va 
V
shakllarga nisbatan yaxshiroq ta‘minlaydi.
SHunday qilib, turli generik preparatlarini, dori shakllarini davolash jarayonida analogi 
bilan almashtirishda biologik samaradorlikni parametrlarini hisobga olish kerak bo‗ladi. Dorivor 
moddani absorbsiya darajasi va maksimal konsentratsiyaga etish tezligi orasidagi farq nafaqat 
trepevtik ta‘sirini parametrlarining miqdoriga, balki uning sifat ko‗rsatkichlariga ham ta‘sir etadi.