Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Dorivor moddalarni biologik samaradorligini in vitro usulida aniqlash. 
In vitro 
usulida dorivor moddalarni biologik samaradorligini suyuqlikga o‗tish tezligi orqali o‗rganiladi. 
Dori moddani tarkibidagi ta‘sir etuvchi moddani suyuqlikka ajralish tezligini o‗rganish. Har 
qanday dori moddasiga ajralish tezligini o‗rganish lozim. 
Dorivor moddalarni biologik ta‘sirchanligini in vivo usulida aniqlash. 
In vivo usulida 
hayvon organizmlarida va to‗qimalarida olib boriladi. It, mushuk, sichqon, kalamushlarda olib 
boriladi. Hayvon og‗irligiga nisbatan / 1kg massa / olib boriladi. 
Bizning mamlakatimizda biologik samaradorlik faqat hayvonlarda olib boriladi. Odam 
tanasidan dorivor modda qanday yo‗l bilan chiqib ketsa xuddi shunday yo‗l bilan chiqadigan 
hayvon tanlab olinadi. 
Masalan kuchuk, dengiz cho‗chqasi, quen kabi hayvonlarni bir xil og‗irlik va eshiga
qarab tanlab olinadi va bir xil sharoitda saqlanadi. Hayvonlarga yuboriladigan dori miqdori 
toksik dozasida 10 dan 20% tashkil qiladi. Tabletka va qattiq dori turlari maydalanib so‗ngra 
zond erdamida hayvon og‗zidan yuboriladi, quenlarga esa tabletkalar butunligicha beriladi.
Teri ostiga yuboriladigan hamma aseptik sharoitlar bilan qilinadi. Qon 1 ml atrofida quruq 
probirkalarga solinadi. Qonning zardobini sentrifugada ajratiladi. 
Ta‘sir qiluvchi moddani yoki uning parchalanishidan hosil bo‗lgan moddani miqdorini 
turli-tuman fizik-kimeviy usul bilan aniqlanadi. Bu usullar aniq, sezgir va ma‘lum 
xususiyatlarga ega bo‗lishi kerak. Biologik samaradorlik farmakopeya usuli bo‗yicha aniqlansa
dorining foydalanilishiga qarab tananing turli a‘zolarida olib boriladi. 
Odatda agar-agarli plastinka usuli keng qo‗llaniladi. Agar-agar geliga shamcha massasi 
solinadi. O‗zaro muloqotni yakunlash maqsadida shamcha bir oz yumshatiladi va dori moddani 

---

80 
diffuziya darajasi bo‗yalgan maydonni o‗lchash orqali amalga oshiriladi. 
Agar dori modda antiseptik yoki bakteritsid ta‘sirga ega bo‗lsa, mikrobiologik test orqali 
aniqlaniladi. Bundan tashqari shamchalar uchun to‗g‗ri diffuziya usuli, membrana orqali va 
xromatografik usullar qo‗llaniladi. 
11 DF Kruvchinskiy usulini qo‗llashni tavsiya etadi. Bu usul yarim membranadan dori 
moddani muhitga ajralib chiqishiga asoslanadi. YArim membrana sifatida tabiiy va sintetik 
materiallar ishlatish mumkin.