Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Biofarmatsiyaning fan sifatidagi vazifalari:
-
talabalarni farmatsevtik faoliyatida texnolog-izlanuvchi sifatida o‗qitish; 
L 
A 
D 
E 
R 
M 
Liberation – дори моддасини дори шакли 
таркибидан ажралиб чиқиши (in vitro ва in vivo) 
Absorption – сўрилиш 
Distribution – тарқалиш 
Metabolizm – метаболизм 
Elimination – организмдан чиқарилиш 
Response – самарадорлик 
Биофармация 
Фармакокинетика 
Фармакодинамика 

---

9 
-
yangi dori turlari muayyan tarkibini va texnologiyasini ishlab chiqishda maxsus 
mutaxassislik malakasi asosida tadqiqotlar strukturasini tanlash va ularni nazariy asoslarini 
o‗rganish; 
-
turli dori shakllarida qo‗llanilgan dorivor preparatlarning farmakokinetik jarayonlarini 
oldindan bilish; 
-
ekstemporal dori turlari muayyan texnologiyasini asoslashda biofarmatsiya nuqtai nazardan 
yondoshish. 
«Biofarmatsiya» - texnologiyaning nazariy asosi bulib, birinchi marta farmatsiyada XX 
asrning 60-yillaridan qo‗llanila boshlandi. Adabiyotlardagi ma‘lumotlarga qaraganda, 
biofarmatsiya atamasini birinchi marta 1961 yilda AQSH olimlari Levi va Vagnerlar 
ishlatishgan. Qadim zamonlarda dorilarning terapevtik unumdorligiga ta‘sir etuvchi ayrim 
omillar ma‘lum bo‗lgan. Jumladan, Gippokrat (eramizdan oldingi 460-370 yillar) dorilarning 
biofaolligi uning turiga va tayyorlash jarayoniga bog‗liqligini , Galen (130-200 yillar) va Ibn 
Sino (980-1037-yillar) esa maydalik darajasiga ham bog‗likligini olib borgan tadqiqotlari asosida 
isbotlaganlar. Demak, bundan ming yillar ilgariyoq biofarmatsevtik omillar o‗rganila 
boshlangan. Ibn Sino bu omillarga asoslanib, dori haqidagi o‗z bilimlarining nazariy asoslarini 
va atamalarini yaratgan. X1X asrda horijiy va mahalliy olimlar eksperimental tadqiqotlar 
asosida dori moddasining so‗rilish tezligi va ta‘siri uni organizmga yuborish yo‗llariga 
bog‗liqligini isbolaganlar. Ular dori moddasining so‗rilish jarayoniga yuza faol 
moddalarningta‘sirini isbotlaganlar. Endi dori preparatlariga tovarshunoslik ko‗zi bilan qarab 
baholash aniq natijani bermay qo‗ydi. Ammo dori preparatlarini tovarshunoslik nuqtai nazaridan 
va miqdorini aniqlab baholash ilmiy bilimlar etarli bo‗lmaganligi sababli ko‗p yillar davomida 
dorilar standartizatsiyasida qo‗llanilib keldi. 
Biofarmatsiyaning rivojiga horij olimlaridan: Xalabala (CHexiya). Zaturetsko, 
Kruvchinskiy (Polsha), Myunzel (SHveysariya), Trandafilova (Bolgariya) va boshqalarning 
ilmiy ishlari katta xissa qo‗shgan. Tadqiqotchilardan Goroxovsev (1877), Manaseeyn (1878), 
Zasetskiy (1900) xizmatlari juda katta. SHuningdek biofarmatsiyaning rivojiga o‗zining ilmiy 
tadqiqotlari natijalari bilan Goroxovsev (1877), Manasseyn (1878), Zasetskiy (1880), SHatskiy 
(1900) katta xissa qo‗shdilar.Ularning dori vositalarining terapevtik ta‘siri turli omillarga 
bog‗liqligi haqidagi fikri bugungi kunda ham biofarmatsiyaning asosiy konsepsiyasiga aylangan. 
XX asr – biofarmatsiyaning eng rivojlangan nuqtasi bo‗ldi. 70-yillarda TIA muxbir a‘zosi, 
professor Antonina Ivanovna Tensova rahbarligida sobiq SSSR davrida TIAda ―Biofarmatsiya‖ 
bo‗limi tashkil etildi. Sobiq SSSR TIA ―Farmakologiya va farmatsiya‖ Ilmiy kengashi 
prezidiumi biofarmatsevtik tadqiqotlarni olib borishning maqsadli programmasini ishlab chiqdi. 
―Farmatsiya‖ muammolari Bosh instituti qoshida biofarmatsevtik markaz ochildi. O‗sha vaqtda 
farmatsiya oliy o‗quv yurtlari talabalari uchun o‗quv va biofarmatsiyadan nomzodlik 
dissertatsiyasi minimumini topshirish programmalari tasdiqlandi. Ukraina Milliy universitetida 
(Xarkov sh.) 1987 yildan boshlab dori turlari texnologiyasi kafedrasida biofarmatsiya kursi 
o‗qitila boshlandi. 
Bugungi kunda juda ko‗p mamlakatlarda jumladan O‗zbekiston respublikasida 
farmatsevtik oliygohlarda biofarmatsiya kursi o‗qitila boshlandi. Avstraliyada Farmatsevtik 
texnologiya Instituti faoliyat yurgizib kelmoqda. 
MDH davlatlarida va Ukrainada biofarmatsiya asoschilari bo‗lib professorlar YA.I.Xadjay 
va D.P.Salo hisoblanadi. Biofarmatsevtik tadqiqotlar davomchilari va biofarmatsiyani 
rivojlantirayotgan professorlar I.M.Persov, G.S.Bushura, A.I.Tixonov, N.A.Lyapunov, 

---

10 
G.V.Obolensev, M.V.SHteyngart, N.A. Kazarinov, D.I.Dmitrievskiy, V.A.Spiridonov va b.q.lar
hisoblanadi.
YAngi dori preparatlarini yaratishda biofarmatsevtik tadqiqotlar rivojiga o‗zining katta 
hissasini qo‗shib kelayotgan I.M.Sechenov nomli Moskva tibbiyot akademiyasi olimlari 
A.I.Tensova, dotsent L.M.Kozlova, professor M.T.Alyushin, Pyatigorsk farmatsevtika instituti 
professorlari I.S.Ajgixin, I.A.Muravyov, A.E.Dobrotvorskiy kabilarni aytib o‗tish lozim. 
Dori vositalari Davlat ilmiy markazi (Xarkov sh.) olimlari kuchi va Milliy farmatsevtika 
universiteti (Xarkov sh.) bilan birgalikda farmatsevtik omillarni ta‘sirini hisobga olib zararsiz, 
samarador dori preparatlarini yaratishda kerak bo‗ladigan biofarmatsiya maktabi yaratildi. 
YAngi dori vositalarini sintez qilish va farmakologik tadqiqotlar bilan bog‗liq skriningni 
ko‗rganda Ukraina professorlari V.P.CHernix, P.A.Petyunin, A.I.Bereznyakov, L.V.YAkovlev 
kabi olimlarni biofarmatsiya rivojiga katta xissa qo‗shganligini guvohi bo‗lamiz. 
SHuningdek o‗zbek olimlaridan S.M.Mahkamov, M.U. Usubbaev, M.M. Mirolimov, X.K. 
Jalilov, X.M. YUnusova, Z.A. Nazarova, K.S. Maxmudjonova kabilarning zararsiz, turg‗un 
biosamarador dorilarni yaratish bo‗yicha olib borgan tadqiqotlari natijalari O‗zbekiston 
respublikasida 
biofarmatsiyaning 
rivojiga 
o‗z xissasini qo‗shdi. Biofarmatsiya va 
farmakokinetika bo‗yicha 1990 yilda Slovakiyada VI Halqaro simpozium o‗tkazildi va unda bir 
necha biofarmatsiya bilan shug‗ullanuvchi olimlar ishtirok etdilar. Bu simpoziumda bir qator 
yangi dori turlarini yaratish va borlarini samaradorligini oshirish muammolariga e‘tibor qaratildi. 
Hamda Avstriyada farmatsevtik texnologiya va biofarmatsiya bo‗yicha o‗tkazilgan 
to‗rtinchi markaziy Evropa simpoziumini ham aytib o‗tish lozim. Bu simpozium Evropa 
farmatsevt texnologilari bilan Farmatsevtik texnologiya va biofarmatsiya (Vena sh.) instituti 
hamkorligida tashkil etildi. Bu simpoziumning asosiy maqsadi dori ishlab chiqarishda dorilar 
texnologiyasi, ishlab chiqarish va biofarmatsiya bir-biri bilan uzviy bog‗liklikda ekanligi va 
zamonaviy shart sharoitlarda dori ishlab chiqarishda ilmiy hamkorlik zarurligini ko‗rsatish edi. 
Biofarmatsiyaga bo‗lgan qiziqish kundan-kunga oshib bormoqda va bu soha bo‗yicha 
ilmiy tadqiqotlar olib borayotgan olimlar soni ortib bormoqda. Bugungi kunga kelib 
biofarmatsiya bir qator ilmiy farmatsiya va tibbiyot muammolarini echimini muvaffaqiyatli topdi 
va bundan keyingi dorishunoslikning nazariy rivojiga o‗z xissasini qo‗shdi.