Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Yordamchi moddalarning asoslanmay qo„lanilishi davolanish effektining pasayishi, 
zo„riqishi, o„zgarishiga yoki dori moddalarining davolanish faoliyatini batamom yo„qolishiga 
olib kelishi mumkin. 
Yordamchi moddalarning dori vositasining terapevtik faolligiga ta‘sirini adabiyotlarda 
juda ko‗p misollar bilan keltirilgan. Masalan, laktoza i
5
zoniazidning faoliyatini minimumga olib 
keladi, lekin testosteronning faoliyatini kuchaytiradi, barbitalnig faolitiyatini sekinlashtiradi. 
Tvin-80 A, D, E vitaminlarining absorbsiyalanishini kuchaytiradi. 
Yordamchi moddalar terapevtik ta‘sirni nafaqat kuchaytira oladi, balki dori 
moddalarining rezorbsiyalanish yo‗lini to‗sib terapevtik faoliyatini ham kamaytiradi. 
Yordamchi moddalarning ta‘siri o‗rganilayotgan ishlarda surtma va shamcha asoslariga 
alohida 
e‘tibor 
qaratiladi. 
Professor
I.S. Ajgixin natriy salitsilati, atsetilsalitsil kislotasi, norsulfazol, efedrin gidroxloridi, teturam, 
izoniazid, PASK, ftivazid, furazolidon, butadion kabi shamchalarda farmokinetikaga asoslarning 
turi ta‘sirini o‗rgangan. Hattoki, asosga ozgina miqdorda dimetilsulfoksid (DMSO) kiritilishi 
ta‘sir etuvchi moddalarning absorbsiya tezligining birdaniga oshishiga olib kelgan.
Yordamchi moddalarning biofarmatsevtik i farmakokinetik ko‗rsatkichlari dori 
moddalarning 
xamma 
gamma 
farmakologik 
xususiyatlarini 
ta‘minlashi 
kerak, 
farmakoterapiyaning zamonaviy talablariga javob berishi uchun. YOrdamchi moddalarning 
asosiy axamiyati dori moddalarning farmakinetik modifikatsiyasiga va shundan so‗ng 
tuzilishining shakllanishiga olib keladi. 
Biofarmatsiya va farmakokinetika nuqtai nazaridan yordamchi moddalarga bunday 
yondashuv dori moddalarining faoliyatining selektivligini katta darajada ta‘minlash imkonini 
beradi va dorilarning nojo‗ya ta‘sirini kamaytiradi yoki butunlay yo‗qotadi. Boshqacha aytganda, 
yordamchi moddalarni ilmiy asoslab ishlatilishi maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Yordamchi moddalarning tanlanishi ilmiy va ratsional asos (iqtisodiy, estetik va 
5
Tikhonov O.I., Yarnykh T.G., Dankevitch O.S., Biopharmaceutical investigations of propolis 
substances / Sci. Pharm. — 2001. — Vol. 69 (3). —S. 264–265. 

---

104 
boshqalar) da o‗tkaziladi, ya‘ni ularning funksional tayinlanishi, biosamaradorligini 
ta‘minlanishi, texnologik tavsifi va xususiyati, tejamkorligi va samaradorligi ko‗rib chiqiladi. 
Shunday qilib, dori va yordamchi moddalarning xossalarining turlicha ekanligi va ular 
assortimentlarining tezda o‗sishi mutaxassisning har qanday yordamchi moddalarning universal, 
har qanday dori moddalari bilan ishlatilishiga aylanish harakatidan voz kechishiga majburlaydi.
1