Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

27 - Ma’ruza 
Tayyor dori vositalarining turg‘unligini aniqlashda zamonaviy usullar  
Reja: 
1.
 
Qattiq dori turlarini turg‘unligini aniqlashning zamonaviy usullar 
2.
 
 Yumshoq dori turlarini turg‘unligini aniqlashning zamonaviy usullar 
 
Asosiy matn 
            Dori preparatlarini biokimyoviy turg‘unligini o‘rganish yoki ularning transformatsiyasini 
yo‘lini  aniqlash  uchun  turli  matematik  usullar  ishlab  chiqilgan.  Dori  moddalarining  terapevtik 
ta’sirini  uzoqligi  ko‘pgina  omillarga  bog‘liq  bo‘ladi.  Jumladan,  moddaning  plazmadagi 
sirkulyasiya  davomiyligi.  Dori  moddasining  plazma  oqsillari  bilan  bog‘lanishi  uning 
to‘qimalardagi  konsentratsiyasini,  hamda  ta’sirini  chegaralaydi.  Bunda  ularning  membranadan 
o‘tishi  qiyinlashadi  va  o‘z  navbatida  spetsefik  ta’siri  yo‘qoladi.  Bundan  tashqari,  terapevtik 
faollikning  uzoqligi  o‘zgarib  turuvchi  farmatsevtik  omillarga  ham  bog‘liq  bo‘ladi.  Masalan, 
qiyin eriydigan moddalar susneziya kabi dori turida ta’sirini uzoqlantirilishi mumkin. 
          Dori preparatlarining organizmdan chiqib ketishiga organizmning turli patologik holatlari 
ham ta’sir ko‘rsatadi. Farmakokinetik tadqiqotlarda barcha dori moddalari kimyoviy tuzilishiga 
mos  holda  shartli  ravishda  “qattiq”  va  “yumshoq”  dori  vositalariga  bo‘linadi.  “Qattiq”  dorilar 
fermentlar  bilan  o‘zaro  ta’sirga  uchrab,  ksenobiotiklarni  metabolizmida  kataliz  vazifasini 
bajaradi.  Bu  preparatlar  bilan  ishlash  qulay,  chunki  ular  uchun  algoritmlar  mavjud.  Yumshoq 

---

77 
 
dorilar metabolizmga uchrashga moyil hisoblanadi. Bunday dori preparatlarini yaratishda asosiy 
masala ularning metabolizmi yo‘lini topish va unga sharoit yaratish hisoblanadi va bu jarayonni 
boshqarish  imkoni  yaratiladi.  Shu  maqsadda  bir  qator  analitik  tahlil  usullari  ishlab  chiqilgan. 
Ammo  keltirilgan  usullar  dori  moddalarining  metabolizmiga  yalpi  skrining  bo‘la  olmaydi. 
Birikmalarning  metabolik  transformatsiyasida  asosiy  muammo  molekulalarning  bioximik 
turg‘unligini  bashorat  qilish.  Bu  muammoni  yechish  uchun  fermentologiya  (enzimlarning  faol 
markazlari)  va  kimyo  (moddalarning  strukturasi  va  fizik-kimyoviy  xossasi)  sohasi  bo‘yicha 
bilimga ega bo‘lish lozim. 
            Ma’lumki  tabletka  dori  turlarida  biofarmatsevtik  tadqiqotlar  2  xil  usulda:  in  vitro  va  in 
vivo tajribalarida amalga oshiriladi.