Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

23 - Ma’ruza  
Nanozarracha asosida dori vositalarining biosamaradorligi 
Reja: 
1. Nanotexnologiya haqida tushuncha
 

---

69 
 
2. Nanobiotexnologiya va nanotibbiyotning rivojlanishning asosiy omillari 
 
Asosiy matn 
Nanotexnologiya tushunchasi  bugungi  kundagi  hayotimizga keng kirib  kelmoqda. Oldindan 
bu  aerokosmik,  avtomobil  va  elektronika  sanoati  uchun  deb  hisoblangan.  Ammo  keyingi 
yillarda  nanotexnologiyalar  tibbiyotga  hamda  dorilar  texnologiyasiga  keng  kirib  kelmoqda. 
Buning  sababi,  shundaki  zamonaviy  texnologiyalar  moddalar  bilan  juda  kichik  bo`lgan 
masshtablarda  ishlashga  imkoniyat  beradi.  Bu  razmerlar  esa  aynan  hujayralarning  asosiy 
biologik  tuzilmalari,  va  molekulalarga  mos  keladi.  Shunday  qilib  bugungi  kunda 
nanotibbiyot  degan  tushuncha  paydo  bo`ldi.  Nanotexnologiyalar  farmatsiyada  oxirgi  10-15 
yil ichida keng rivojlanib kelmoqda. 
     «Nano» degan so
‘
z «pakana» (karlik) deb tarjima qilinadi. 1 nanometr 10-9 m ga tengdir. 
Nanotexnologiyalarni  tibbiyot  diagnostikasiga  kiritish  quyidagi  amaliy  natijalarni  olishga 
yordam beradi: Kasalliklarni boshlang
‘
ich davrida diagnostikani sezuvchan va ekspress tahlil 
usullari yordamida aniqlash. Bu esa yaqin vaqt ichida onkologik, endokrin, yurak-qon tomir 
kassaliklari  hamda  virusli  va  bakterial  infeksiyalarni  aniqlashda  ishlatilishi  mumkin; 
Diagnostika qilishda ishning unumdorligini oshirish, hamda har bir kasalga uni davolash va 
kasallikni  oldini  olishda  individual  yondoshish  mumkin.  Nanobiotexnologiya  va 
nanotibbiyotning rivojlanishning asosiy prioritetlari quyidagilar bo‘lishi mumkin:  
-  Somatik  va  infeksion  kasalliklarni  hamda  juda  zararli  bo‘lgan  infeksiya  va  toksinlarni 
diagnostika qilish uchun biologik nanochiplar; 
 - nanozarrachalar – yangi avlod dori vositalari yoki hujayra-mishenlarga dorilarni yetkazish 
uchun konteynerlar sifatida; 
 -  nanojarroxlik  yo`li  bilan  kasal  organizmda  defektlarni  yo`qotish  uchun  tibbiyot 
nanorobotlari; 
 - organizmning ichki muhitini tahlil qiladigan nanomoslamalar; 
 - keng qamrovli bionanomateriallar (shu qatorda sun‘iy organlar, antimikrob, antivirusli va 
yallig‘lanishga qarshi yangi turdagi bog‘lov materiallari).  
Nanozarrachalar  dorilarni  aynan  kasallangan  joyga  yetkazib  beradi.  Bunda  dorining 
samaradorligi  oshib,  uning  nojo`ya  ta‘sirlari  kamayadi.  Nanozarrachalar  kichik  bo`lgani 
uchun  ingichka  kapillyarlardan  hujayralar  ichiga  o`tishi  mumkin.Kasallikning  yuqori 
sezuvchan  diagnostikasi  uchun  hamda  dorilarni  mo`ljallangan  joyga  yetkazib  berishda 
magnitli nanozarrachalar katta rol o`ynaydi. Farmatsevtika amaliyotida dorivor moddalarning 
nanozarrachalaridan  tashkil  topgan  turlar  katta  ahamiyatga  ega.  Ular  kasalliklar  bilan 
kurashib,  hujayra  ichida  aniqlashga  yordam  beradi.  Nanotashuvchilar  terapevtik 
sistemalarning  bir  turi  hisoblanadi.  Ular  yordamida  dorivor  moddani  organ-mishen  yoki 
to`qima-mishenlarga  yetkazib  beriladi  va  nazoratli  ajralib  chiqish  texnologiyaning  asosiy 
elementlaridan  biri  hisoblanadi.  Nanotashuvchilarni  qonda  uzoq  vaqt  ichida  sirkulyasiya 
bo`lishi ulardagi dorivor moddalarni inaktivatsiyadan saqlab, ta‘sirini uzaytiradi.