Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

S – (strength
)
 
• заиф, кучсиз томонлари 
W – (weakness
)
 
• имкониятлари
  
O – (opportunity)
 
• тўсиқлар  
T – (threat) 
 

---

152 
 
bilan  aniqlash  mumkin  emas,  bu  faqatgina  dori  vositalarning  sifatini  biologik  nuqtai  nazardan 
baholash ishonchli hisoblanadi. 
Biofarmatsevtik  tadqiqotlar  dorilar  terapevtik  faolligini  oshirishda  texnologik 
jarayonlarning  ahamiyatini  ilmiy  ravishda  tushuntirish  imkonini  berdi.  Biofarmatsiya  paydo 
bo‘lgungacha bu savolga deyarli ahamiyat berilmagan. 
Bugungi  kunda  dori  preparatlarining  olinish  usullari  dori  moddalarining  turg‘unligi, 
ajralib chiqish tezligi, organizmda so‘rilish intensivligigi va uning terapevtik faolligini belgilashi 
isbotlangan. 
Dori  shakllarining  fizik-kimyoviy,  fizik-mexanik  va  boshqa  xarakteristikalariga  qarab 
ularning tayyorlash usullari va apparatura tanlab olinadi. Masalan, suppozitoriyalar tayyorlashda 
-  maydalash, elash, asosni eritish, aralashtirish, suppozitoriya massasini shaklga quyish, sovutish 
va hakozolar;  tabletkalar olinayotganda  – maydalash,  quritish,  elash,  aralashtirish,  donadorlash, 
pudralash, presslash, kerak bo‘lsa qobiq bilan qoplash kabilar amalga oshiriladi.  
Tabletkalarning  boshqa  dori  shakllariga  qaraganda  bir  qator  afzalliklarga  egaligi  tufayli 
ular  XX  asr  o‘rtalarida  asosiy  dori  shakllaridan  biriga  aylanib  qolgan  va  farmatsevtik  va 
biofarmatsevtik  nuqtai  nazardan  eng  keng  o‘rganilgan.  Bundan  tashqari,  tabletkalar  olishda 
barcha  alohida  jarayonlarning  dori  preparatining  fizik-kiyoviy  xossalariga  terapevtik  faolligiga 
ta’siri o‘rganilgan. Ayniqsa chuqur eksperimental tadqiqotlar donadorlash, presslash, quritish va 
boshqa  jarayonlarda  olib  borilgan.  Nazariy  va  amaliy  tomondan  o‘tgan  yuz  yillikning  60 
yillarida  tabletkalar  tayyorlashda  tabletka  olish  bosqichlarini  ratsional  selektiv  yondashuvdan 
asosida tanlash lozimligi asoslangan.  
Suspenziyalar, emulsiyalar, linimentlar, aerozollar va boshqa dori shakllarining olinishida 
texnologik jarayonlarning ta’siri biofaollikka ta’siri eng kam darajada o‘rganilgan. 
Shuni ham esdan chiqarish kerak emaski, ba’zi dori preparatlarni tayyorlashda bir jarayon 
bir necha marotaba qaytarilishi ham mumkin. 
Texnologik  bosqichlar    texnologik  reglamentda  keltiriladigan  parametrlar  va  rejimlariga 
ega.  Bu  parametrlarga  rioya  qilmaslik  dori  moddalarining  qayta  ishlash  vaqtida  o‘ziga  xos 
o‘zgarishlarga  olib  keladi,  chunki  barcha  turdagi  mexanik,  nur,  issiqlik,  tovush  va  boshqa 
ta’sirlar orqali molekulalar strukturasining o‘zgarishi (mexanokreking)ga olib keladi.  
Molekulalaring  mexanokrekingi  natijasida  bo‘sh  radikallar  paydo  bo‘ladi,  ular  bo‘sh 
radikalli reaksiyalarga kirishib kislorod bilan kimyoviy zaharli peroksid bog‘lanish hosil qiladi, 
yoki bir biriga ta’sir ko‘rsatib, faol bo‘lmagan polimerlar hosil qiladi.  
Moddalarda  turli  xildagi  mexanik-kimyoviy  o‘zgarishlar  masalasi  bilan  yangi  fan  soha