Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

3.3-rasm. Dorivor moddani minimal zaharlilik konsentratsiyasini (MZK) va 
minimal ta’sir konsentratsiyasini (MTK) dori shaklini ikkita (A va B) ko‘rinishida qabul 
qilinganda qondagi uning konsentratsiyasini dinamikasi bo‘yicha aniqlash. 
1-dori shakli A; 2-dori shakli B; 
R
- dorivor moddani maksimal konsentratsiyasi; 
AUC
A
=34,4 (mkg/ml)·s, AUC
B
=34,2 (mkg/ml)·soat  

---

97 
 
 
3.3-rasmdan dori vositasining maksimal konsentratsiyasi uni 
A
 shaklidan foydalanilganda 
1  soatdan  keyin  erishiladi, 
B
  shaklida  esa  4  soatdan  keyin  erishiladi.  Faraz  qilamiz,  bu  holda 
dorivor  modda  uyqu  keltiruvchi  vosita.  U  minimal  terapevtik  konsentratsiyaga  yyetib  uxlatish 
ta’sirini birinchi holatda 30 daqiqadan keyin ko‘rsatadi, ikkinchi holda esa faqatgina 2 soatdan 
keyin ko‘rsatadi. 
Shu  bilan  birga  uyqu  dorisini  ta’siri 
A
  shakldan  foydalanganda  5,5  soat  davom  etadi, 
ikkinchi holatda (
B 
shaklidan foydalanilganda) 8 soatgacha ta’siri davom etadi. 
Shunday qilib, bir xil uyqu vositasini, farmakokinetik xususiyatlarini hisobga olgan holda 
ko‘rsak, turli dori shakllarida uning tibbiyotda ishlatish yo‘riqnomalarida farq bo‘ladi.   
A
  shaklidagi  vositani  uxlash  qiyinlashgan  holatda  ishlatish  maqsadga  muvofiqdir, 
B 
shakldagi  vositani  uyqi  vaqtini  o‘zgarganda  uni  uzaytirish  uchun  ishlatish  maqsadga  muvofiq 
hisoblanadi. 
Uchinchi,  biosamaradorlikning  yanada  asosiy  parametri  bo‘lib,  egri  chiziq  ostida 
“konsentratsiya-vaqt  (AUC)”  hisoblanadi.–  bu  egri  chiziq  tagida  joylashgan  yuza 
“konsentratsiya vaqt” (AUC), bu ko‘rsatkich bir marta preparat qabul qilingandan keyin qonga 
tushgan dorivor moddaning miqdorini ko‘rsatadi. 
3.3-rasmda  bir  xil  dori  moddasini  ikki  xil  dori  shaklidagi  biologik  samaradorligini 
ko‘rsatkichlarini  xarakterlovchi  egri  chiziqlar  keltirilgan.  Bu  egri  chiziqlar  turli  shaklda,  turli 
maksimumda  MTKga  yetish  vaqtlarini  turliligini  ko‘rsatadi.  Shu  bilan  birga  bu  egri  chiziqlar 
tagidagi  yuzalar  bir  xil  (AUC 
A
  shakl  uchun  34,4(mkg/ml)  soatga  teng, 
B
  shakl  uchun 
34,2(mkg/ml)  soat)  teng,  demak  ikkala  dori  shakllari  dorivor  moddani  qonga  bir  xil  miqdorda 
tushishini ta’minlaydi. 
Lekin,  ular  dorivor  moddani  adsorbsiya  darajasi  va  MTKga  yetish  tezligi  turliligi  bilan 
farq  qiladi,  bu  ularni  terapevtik  ta’sirini  miqdor  va  sifat  parametrlariga  katta  ta’sir  o‘tkazadi, 
demak ularni bioekvivalent dori preparatlari deb bo‘lmaydi. 
Bu  sifat  ko‘rsatkichini  bir  xil  tarkibli  va  ta’sirli,  lekin  turli  farmatsevtik  korxonalarda 
ishlab chiqarilgan preparatlarni tavsiya etish va qabul qilishda nazarda tutish lozim.  
3.4-rasmda  bir  xil  moddani  uch  xil  A,  B,  V  dori  shakllarida  ishlatilgandagi  kinetikasini 
ko‘rsatuvchi egri chiziqlar keltirilgan. 
Egri chiziq ostidagi yuza 
A
 shaklda 
B
 shaklga nisbatan katta, 
V
 shaklda esa yanada katta 
ekanligini  ko‘rsatib  turibti.  Bundan  ko‘rinib  turibdiki, 
A
  dori  shakli  dori  moddasini  qonga 
so‘rilishini 
B 
va 
V
 shakllarga nisbatan yaxshiroq ta’minlaydi.  
Shunday  qilib,  turli  generik  preparatlarini,  dori  shakllarini  davolash  jarayonida  analogi 
bilan almashtirishda biologik samaradorlikni parametrlarini hisobga olish kerak bo‘ladi. Dorivor 
moddani absorbsiya darajasi  va maksimal  konsentratsiyaga  yetish  tezligi  orasidagi  farq nafaqat 
trepevtik ta’sirini parametrlarining miqdoriga, balki uning sifat ko‘rsatkichlariga ham ta’sir etadi.