Toshkent farmasevtika instituti toksikologik kimyo kafedrasi

Barbituratlarning YuQX tahlil natijalari

Birikmalar nomi	DFK va HgSO4 eritmasi bilan hosil bo‘lgan dog‘ning Rf qiymati
	Toza modda uchun	Ajratib olingan modda
Barbital
Fenobarbital
Etaminal Na
Barbamil
Butabarbital
Benzonal
Geksenal

BUMERANG SO’ROVLARI

1- guruh Barbitur kislota hosilalarini ashyoviy dalillar tarkibidan ajratib olish usullari. 2-guruh Barbitur kislota hosilalarini rangli va mikrokristalloskopik reaksiyalari. 3-guruh Barbitur kislota hosilalarini fizikaviy tahlil usullari.

Olingan bilimlarni tеkshirish uchun savollar

1. 
   BMT ning 1971 yildagi “Psixotrop moddalar to‘g‘risidagi” xalqaro Konvetsiyaga qaysi barbituratlar nazoratga olingan?
   
2. 
   Barbituratlarning uxlatuvchi ta’siriga ko‘ra guruhlanishi?
   
3. 
   Barbituratlar bilan zaharlanganda qanday belgilar yuzaga keladi?
   
4. 
   Barbituratlarning YUQH usulida tahlil qilishni tushuntiring.
   
5. 
   Fenobarbital va barbitallar struktur formulalari qanday?
   
6. 
   Etaminal natriy va barbamillar struktur formulalari qanday?
   

11-LABORATORIYA MASHG`ULOTI
Barbitur kislota hosilalarini UB spektrofotometrik usulda sifat va miqdoriy tahlili.
Laboratoriya mashg‘ulotining rejasi:

1. 
   Barbitur kislota hosilalarini YUQX va boshqa fizik-kimyoviy tahlil usullarini o‘rganish.
   
2. 
   Barbitur kislota hosilalarini YUpqa qatlam xromatografik usulini qo‘llay bilish;
   

Mashg’ulot maqsadi: Barbitur kislota hosilalarining narkologik axamiyati, fizik va kimyoviy xususiyatlari, chinligini tahlil qilishda qo‘llaniladigan YUQX “skrining” usulini o‘rganish
Laboratoriya mashg’ulotini bajarish davrida kutilayotgan natijalar: Tahlil natijasiga qarab quyidagicha belgilanishi mumkin: barbitur kislota hosilalarini YUQX “skrining”usulida Rf qiymatlariga qarab xulosa qiladilar
Laboratoriya mashg`ulotlarini o`tkazish uchun zarur asbob-uskunalar: probirkalar, ajratgich voronkalar, reaktivlar, o’lchov kolbalari, tarozilar, pipetkalar, mikroskop, buyum oynachasi, chinni kosachalar, botiq chuqurchali buyum oynachasi, kolonka, xromatografik plastinka, UB-SF, yorituvchi reagentlar,ko‘rgazmali materiallarlar.
Laboratoriya jihozlari : Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona


Barbitur kislota hosilalarini UB-nurlarini yutish spektrlari bo‘yicha aniqlash.

Biologik ob’yektlardan kislotali sharoitda ajratilgan xloroform uchirilib, qolgan qoldiq 5 ml suvda eritilib, so‘ngra filtrlanadi. Olingan filtrat spektrofotometrni 10 mm kyuvetasiga solinib, ustiga bir tomchi 2 M ammiak eritmasi solinib (pH-10), uni UB-sohada nur yutish spektri 220-300 nm oralig‘ida o‘lchanadi.

Bunda eritmada barbamil, barbital, fenobarbital, etaminal-natriy va boshqa barbituratlar bo‘lganda _max= 240 nm ga teng nur yutish kuzatiladi.
Shu eritmaga 1-2 tomchi 2 M sulfat kislota eritmasi qo‘shilsa (pH=2), nur yutish maksimumi yo‘qoladi. So‘ngra yana shu eritmaga 1-2 tomchi 4 M natriy ishqori eritmasi (pH=13) qo‘shilsa, yuqorida ko‘rsatilgan barbituratlarni nur yutish ko‘rsatkichi _max = 260 nm da namoyon bo‘ladi.
Barbituratlarning pH=2, pH=10, pH=13 muhitlarida formula tuzilishida qanday o‘zgarish sodir bo‘ladi, buni spektral tahlil uchun qanday ta’siri bor? Formulalarini yozib izohlang.
Qon va peshobdagi barbituratlarning miqdorini aniqlash, ob’yektdan ajratib olingan barbituratlar muhitini ikki xil pH=13,0 va pH=10,0 sharoitda eritmaning optik ko‘rsatkichlarini  _max= 260 nm to‘lqin uzunlikda o‘lchashga va ularning farqini hisoblashga asoslangan differensial spektrofotometriya usuli tavsiya etiladi. Ekstraksiya qilish paytida kislotali sharoitda xloroform qavatiga o‘tadigan barbituratlar bilan bir qatorda o‘tishi mumkin bo‘lgan yot moddalarning manfiy ta’siri darajasini kamaytirib, ayni spektrofotometriya usuli ancha aniq natijalar olishga yordam qiladi. Barbituratlar miqdorini aniqlashda, quyidagi formula asosida hisoblangan har bir modda uchun nur yutishning solishtirma koeffitsientidan foydalaniladi;
D
= ------- ,
C*l
D=D_pH=13 - D_pH=10 qon va peshob uchun,
D=D_pH=10 - D_pH=2 biologik ob’yekt uchun, o‘lchamdagi olingan optik yutish ko‘rsatkichlari farqi.
C - barbituratlar konsentratsiyasi, protsent hisobida;
l - suyuqlik solingan kyuvetadagi suyuqlikning qatlam qalinligi, sm hisobida;
– o‘rtacha solishtirma nur yutish koeffitsienti.
O‘rtacha solishtirma nur yutilish koeffitsientini aniqlash uchun 1000 ml o‘lchov idishga 100 ml pH sharoiti 7,4 ga teng fosfat buferi solinadi va unda barbituratning aniq (0,05g) miqdori eritiladi so‘ng hajm suv yordamida o‘lchov belgisigacha yetkazilgach yaxshilab aralashtiriladi.
50 ml hajmli o‘lchov idishlariga tayyorlangan barbiturat eritmasidan 4, 6, 8, 10, 15, 20 ml olib o‘lchov belgisigacha pH sharoiti 10 ga teng bo‘lgan borat buferi bilan to‘ldiriladi. Eritmalarning optik ko‘rsatkichlarini o‘lchash uchun nur yutuvchi qatlam qalinligi 10 mm bo‘lgan kvars kyuvetalari ishlatiladi va o‘lchash 260 nm to‘lqin uzunligida bajariladi. So‘ngra shu eritmaning optik ko‘rsatkichi pH=13 da o‘lchanad. Buning uchun kyuvetaga 1-2 tomchi to‘yingan o‘yuvchi natriy eritmasini qo‘shib aralashtiriladi.
Olingan ma’lumotlar, yuqoridagi formula asosida barbituratlarning o‘rtacha nur yutilishi ko‘rsatkichini aniqlashda foydalaniladi.
Turli barbituratlar uchun bu ko‘rsatgich o‘zgacha va har bir asbob uchun ayrim o‘lchab belgilash tavsiya etiladi:
Barbital -260
Barbamil -195
Butobarbital -206
Fenobarbital -210
Etaminal natriy -195