TOSHKENT FARMASEFTIKA INSTITUTI 102-B GURUH TALABASI NABIJONOV MUHAMMADQODIR o’QITUVCHI:cho’lponov Komiljon Aminjonovich
Mavzu: Iyupak tavsiya etgan davriy jadvalni o’rganish.Nordon,asosli va kompleks tuzlarning olinishi va xossalari
Reja: 1)IYUPAK tavsiya etgan jadval 2)Nordon,asosli, kompleks tuzlarning olinishi 3)Nordon,asosli, kompleks tuzlarning xossalari
Kimyoviy elementlar davriy sistemasi — D. I. Mendeleyevning oʻzi kashf etgan davriy qonun asosida tuzgan elementlar davriy sistemasi, davriy qonunning grafik ifodasi. Kimyoviy elementlar davriy sistemasis. mavjud elementlarning hammasini bir butun qilib birlashtiradi, ular oʻrtasida obʼyektiv qonuniy aloqa borligini koʻrsatadi va hali maʼlum boʻlmagan elementlarni, ularning xossalarini oldindan aytishga imkon beradi.Mendeleyevgacha ham kimyoviy elementlarni sistemaga solishga urinib koʻrilgan (fransuz kimyogari J. Dyuma, nemis kimyogarlari I. Dyobereyner, L. Meyer, ingliz kimyogari U. Odling, amerikalik olim J. Nyulends va boshqalar). 1869 yilda Mendeleyev davriy sistemaning birinchi variantini tuzdi. 1871-yilda Kimyoviy elementlar davriy sistemasis. ning ikkinchi varianti eʼlon qilindi.
Ayni vaqtda davriy sistemaning 500 dan ortiq varianti chop etilgan. Ulardan eng keng tarqalgan shakllari quyidagilardir: 1) Mendeleyev taklif etgan davriy sistemaning kiska varianti (shu jadval keltirildi). 2) Kimyoviy elementlar davriy sistemasis.ning shveysariyalik kimyogar A. Verner tomonidan 1905-yilda takomillashtirilgan uzun varianti. 3) Daniyalik fizik N. Bor chop etgan (1921-yil) davriy sistemaning zinapoyasimon shakli.
Soʻnggi yillarda koʻrinishi va amaliy jihatdan qulayligi sababli Kimyoviy elementlar davriy sistemasis.ning qisqa va uzun variantilari keng kullanadi.
Maʼlum boʻlgan 109 ta element (110-elementning sintez qilinganligi haqida maʼlumotlar bor, 104—109 elementlar IUPAC tomonidan hali tasdiqlanmagan) atom massasilarning ortib borishi tartibida vertikal va gorizontal katorlarda joylashtirilgan. Vertikal qatorlar guruhlar deb nomlangan.
Avval xabar berganimizdek, 2016-yil boshida Xalqaro Amaliy va Nazariy Kimyo Ittifoqi - IUPAC, kimyoviy elementlarning Mendeleyev davriy jadvaliga 4 ta yangi element qo‘shilgani haqida rasman tasdiq bergan edi. 8-noyabr sanasida IUPAC mazkur elementlarga biriktirilgan nomlar va kimyoviy formulalarni rasman tasdiqladi.
113-element, ununseptiy uchun rasmiy nom sifatida "Nihonium", kimyoviy formula esa "Nh" etib belgilandi. Nihonium - ushbu element kashf etilgan mamlakat Yaponiyaning mahalliy xalq tilidagi nomlaridan biridir.
115-raqamli, muvaqqat nomi ununpentiy bo‘lgan yangi kimyoviy elementga esa "Moskovium" (lotinchada "Moscovium") nomi berildi. Moskoviumning kimyoviy formulasi esa "Mc" tarzida qabul qilindi. Bunday nom berilishining sababi, ushbu element ilk bora kashf etilgan kimyoviy laboratoriya - Dubna yadroviy tadqiqotlar institutining Rossiya Federatsiyasi, Moskva viloyatida joylashganligidir.
117-element - ununseptiyni ham kashf etildi. Moskoviumning nomi Dubnaliklar tashabbusiga ko‘ra taklif etilgan bo‘lsa, Ununseptiy uchun rasmiy nomni Livermor Milliy Laboratoriyasi xodimlari tanlashgan. Ularning taklifiga ko‘ra, IUPAC 117-elementni "Tennisin" nomi bilan atab, unga kimyoviy formulasi sifatida esa "Ts" ramzini qabul qildi. Tennesin - AQSHning Tennesi shtati sharafiga ataldi
118-element, ununoktniy uchun esa, Livermor laboratoriyasi va Dubna ilmiy jamoasi o‘zaro kelishib, og‘ir ionlarni tadqiq etish, yadro fizikasi va yangi kimyoviy elementlar sintezi sohalarida ulkan ilmiy muvaffaqiyatlarni qayd qilgan olim, professor Yuriy Oganesyan (1933-yilda tug‘ilgan) sharafiga "Oganesson" (kimyoviy formulasi "Og")deb nomlashni taklif qilishdi va IUPAC ushbu taklifni ma'qulladi.
Kislotalarga kam miqdorda ishqor qo’shib nordon tuz olish:
H2SO4 + KOH = KHSO4 +H2O
Tuzlarga oz miqdorda kislota
qo‘shib nordon
tuz olish:
Ca3(PO4)2 + H3PO4 = 3CaHPO4
Ca3(PO4)2 + 4H3PO4 = 3Ca(H2PO4)2
Asoslarga mo‘l miqdorda kislotali oksid ta‘sir qilib ham nordon tuz olish:
NaOH + CO2 = NaHCO3
Ba(OH)2 + 2CO2 = Ba(HCO3)2
Bir valentli metal bilan ikki asosli kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarni gidrolizga uchratish yo‘li bilan ham nordon tuzlar olish :
K2CO3 + H2O = KHCO3 + KOH
Na2S + H2O = NaHS + NaO
Nordon tuzlarning
olinishi
1.O‘rta tuzlarga ishqor ta‘sir ettirganda yangi asosli tuz va o‘rta tuz hosil bo‘ladi.
FeCl3+2NaOH=
Fe(OH)2Cl+2NaCl
AlCl3+2KOH=
Al(OH)2Cl+2KOH
2.Gidrokso-tuzlar normal tuzlarning gidrolizi natijasida hosil bo‘ladi.
CuCl2+ H2O=
Cu(OH)Cl+HCl
Al2(SO4)3+H2O=
Al(OH)2SO4+H2SO4
3.Asoslarga oz miqdorda kislota ta‘sir ettirib gidrokso-tuzlarning olinishi.
Fe(OH)2+H2SO4=
Fe(OH)SO4+2H2O
Cu(OH)2+H2SO4=
Cu(OH)SO4+2H2O
Asosli tuzlarninng olinishi
