Тошкент фармацевтика институти

8.3.Ekotizimning ko‗p yo‗nalishliligi
 
Bioxilma-xillik  va  ekotizim  faoliyati  ustida  olib  borilayotgan  ish  bilan 
birgalikda  multitrofik  o‗zaro  ta‘sirlariostidabioxilma-xillikning  faoliyat 
ko‗rsatishiga  muxim  ahamiyat  qaratilayotganligi  kuzatiladi.  Bu  erda  asosiy 
e‘tibor  xilma-xillikning  axoli  zichligiga  qarab  bitta  trofik  darajaga  bo‗lgan 
ta‘sirigaqaratilgan.  
Ko‗p  xollarda  bu  yirtqich  turlarining  xilma-xilligini  va  o‗ljaning  joylashishiga 
bo‗lgan ta‘sirini o‗rganishga undaydi. YAqin orada, bioxilma-xillik va ekotizim 
faoliyati,  shuningdek,  yirtqich  va  o‗lja  o‗rtasidagi  o‗zaro  bog‗liqlik  ustida  olib 
borilayotgan  ishning  asosiy  qismlarini  bir-biri  bilan  bog‗lash  uchun  bir  necha 
sa‘y xarakatlar amalga oshirildi. 

---

Yirtqich-o‗lja  va  bioxilma-xillik-ekotizim  faoliyati  o‗rtasidagi  xayratlanarli 
farqlardan biri bu ajratilgan turlar orasidagi turlarning o‗zaro ta‘sirlariga tegishli 
nisbiy  ma‘nodir.  Turlarning  o‗zaro  ta‘siri  bioxilma-xillik-ekotizim  faoliyati 
ustida  olib  borilayotgan  izlanishlarda  batafsil  ko‗rib  chiqilmaydi,  holbuki, 
yirtqich  va  o‗lja  tushunchalariva  ularning  o‗zaro  bog‗liqligi,  shuningdek,  bu 
qanday qilib o‗lja turlarining xajmiga salbiy ta‘sir ko‗rsatishi xaqidagi bevosita 
va  bilvosita  izlanishlar  uzoq  tarixiga  ega.  Masalan,  turlararo  yirtqichlik,  bunda 
bitta  yirtqich  turiboshqa  turlarni  ovlasa  bu  tabiatningumumiy  o‗zaro 
bog‗liqligihisoblanadi  va  bu  yirtqichlar  turlari  bilandastlabki  o‗lja  turlari 
o‗rtasidagi  to‗ldiruvchi  ta‘sirning  kamayishiga  olib  keladi.  Yirtqich  turlar 
orasidaxarakatlantiruvchi o‗zaro ta‘sir paydo bo‗lsa teskari ta‘sir yuzaga kelishi 
mumkin.  Buning  tez-tez  ta‘kidlanadigan  misollardan  biri  bu  birinchi 
yirtqichning  ikkinchisiga  nisbatan  ov  qilishdan  chekinishi  ularni  1  sekundga 
yirtqichlikka ta‘sirchanroq qiladi.   
Masalan,  o‗simlik  bitlari  yaproq  yirtqichi  kelayotganini  sezishi  bilan 
o‗simlikdan pastga sakrashadidi lekin bu ularga yirtqichlarning erdagi ozuqasiga 
bo‗lgan ta‘sirchanligini oshiradi, shunday ekan er usti va yaproq yirtqichlarining 
birgalikdagi faoliyati ularning yakka xoldagi faoliyatidan yaxshiroqdir.  
Murakkab  turlar  orasidagi  xarakatlantiruvchi  va  salbiy  o‗zaro  bog‗liqlik 
produtsienlar  yoki  o‗likxo‗rlar  kabi  dastlabki  asosiy  trofik  darajalarda  yuzaga 
kelishi mumkin.  
Ekologik  barqarorlik  odatda  ekotizimning  uchta  asosiy  hususiyatidan  bittasiga 
tegishli  bo‗ladi:  ekotizimlarhususiyatidagi  vaqtinchalik  o‗zgarish  (masalan, 
birlamchi  mahsulot)  yoki  javob  (qarshilik)  yoki  qayta  tiklanish  (chidamlilik)  . 
Bioxilma-xillikning inson uchun muhim ahamiyatlaridan biri bu uning ekotizim 
jarayonlarini buferlash barqarorligini oshirish uchun bo‗lgan salohiyatidir, ya‘ni, 
ekologik o‗zgarishlarga qarshi ishlab chiqarish va ularni