Дори моддаларини олишда ҳозиргача табиий манбалар: - Дори моддаларини олишда ҳозиргача табиий манбалар:
- ўсимлик ва хайвон махсулотлари, нефть, тошкумир, ёқилги сланц, турли минераллар, қазилма маъданлар ва бошқа қазилмалар
- Масалан, ноорганик дори моддаларини олишда хом ашё сифатида табиий минераллар, рудалар, денгиз, кул ва кудук сувлари, турли табиий газлар (кислород, азот ва бошқалар), казилмалар ҳамда кимё саноати чикиндиларидан фойдаланилади.
- Ноорганик дори моддаларининг баъзилари табиатда тайёр ҳолда бўлади. Кислород, олтингугурт, натрий хлорид, кальций сульфат ва бошқалар шулар жумласидандир.
Кўпчилик синтетик органик моддаларни олишда кокс-кимё, урмончилик-кимё ва нефтни кайта ишлаш саноати корхоналарида, тошкумир, ёгоч ва ёқилги сланцларни курук ҳайдаш, нефтнинг эса турли фракцияларида ҳайдаб олинган маҳсулотлари ишлатилади. - Кўпчилик синтетик органик моддаларни олишда кокс-кимё, урмончилик-кимё ва нефтни кайта ишлаш саноати корхоналарида, тошкумир, ёгоч ва ёқилги сланцларни курук ҳайдаш, нефтнинг эса турли фракцияларида ҳайдаб олинган маҳсулотлари ишлатилади.
- Масалан, тошкумирни кокслаш жараёнида ажратиб олинган катроннинг таркиби анча мураккаб бўлиб, унда тахминан 400 дан ортик турли гуруҳ органик бирикмалар (алифатиқ ароматиқ гетероциклик ва бошқалар) бўлади. Уларнинг аксарият қисмини ароматик бирикмалар (фенол, крезол, ксилол, нафталин, метилнафталин, антрацен ва х- к.), кам қисмини эса гетероциклик бирикмалар ташкил қилади.
Ҳозирги вақтда янги дори моддаларини яратиш борасидаги изланишлар қуйидаги икки асосий йўналишда олиб борилади. - Ҳозирги вақтда янги дори моддаларини яратиш борасидаги изланишлар қуйидаги икки асосий йўналишда олиб борилади.
- Эмпирик (тажриба) асосидаги изланишлар.
- Аниқ бир максадга қаратилган йўналишдаги изланишлар.
Эмпирик йўналишдаги изланишларнинг мохияти шундан иборатки, кимёгар олим турли максадда синтез қилиб олган бирикмаларнинг ичидан уларнинг кимёвий тузилишлари устида тўғри фикр юритган ҳолда, фармаколог олим дастлабки тажриба йўли билан қайси физиологик фаол гуруҳларга киришини тахминан бўлсада белгилаб беради. Кейинчалик улардан фармакологик фаол модда булиши мумкин, деб топилганларини танлаб олиб, таъсири (баъзида эса кимёвий тузилиши) жиҳатидан унга ухшаш амалда мавжуд препаратлар асосида ҳар томонлама биологик фаоллик даражаси ва организмга хавфсизлиги текширувдан ўтказиб аниқланади. Бундай кўп сонли ва турли гуруҳ кимёвий моддалар орасидан фармакологик фаол препаратларни танлаб олиш инглиз амалий адабиётида скрининг (Serening — инглиз сўзи бўлиб, танлаб олиш, элакдан ўтказиш демакдир) усули деб юритилади. - Эмпирик йўналишдаги изланишларнинг мохияти шундан иборатки, кимёгар олим турли максадда синтез қилиб олган бирикмаларнинг ичидан уларнинг кимёвий тузилишлари устида тўғри фикр юритган ҳолда, фармаколог олим дастлабки тажриба йўли билан қайси физиологик фаол гуруҳларга киришини тахминан бўлсада белгилаб беради. Кейинчалик улардан фармакологик фаол модда булиши мумкин, деб топилганларини танлаб олиб, таъсири (баъзида эса кимёвий тузилиши) жиҳатидан унга ухшаш амалда мавжуд препаратлар асосида ҳар томонлама биологик фаоллик даражаси ва организмга хавфсизлиги текширувдан ўтказиб аниқланади. Бундай кўп сонли ва турли гуруҳ кимёвий моддалар орасидан фармакологик фаол препаратларни танлаб олиш инглиз амалий адабиётида скрининг (Serening — инглиз сўзи бўлиб, танлаб олиш, элакдан ўтказиш демакдир) усули деб юритилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |