Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Nominal ish haqi -  bu  ma’lum vaqt davomida olingan pul sum- 

masi yoki pul  shaklidagi ish  haqi.  Misol  uchun,  mexanika  zavodi 

ishchisi  yanvar oyida  200  ming  so‘m,  fevral  oyida  190  ming  so‘m, 

mart oyida 220 ming so‘m ish haqi  oldi.  Bular nominal  ish haqi  hi­

soblanadi.

347

---

Real  ish  haqi -  bu  nominal ish  haqi  summasining  qanchalik 

tovarlar  va  xizmatlar  miqdorini  sotib  olishga  yetadigan  quvva- 

tidir.  Boshqacha  aytganda real  ish  haqi  -  bu nominal  ish haqining 

«xarid qilish»  qobiliyatidir.  0 ‘z-o‘zidan  aniqki,  real  ish haqi  nomi­

nal  ish  haqi  miqdoriga  va  xarid  qilinadigan  tovarlar (va  xizmatlar) 

narxiga  bog‘liq.  Shunday  ekan,  real  ish  haqi  boshqa  sharoitlar  bir 

xil  bo‘lganda,  nominal  ish  haqiga  to‘g‘ri  mutattosibdir  Va  iste’mol 

buyumlari va xizmatlar narxining darajasiga teskari mutanosibdir. Bu 

miqdorlar nisbatini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin:

bu yerda;  Vp-  real ish haqi;  VH-  nominal ish haqi; R -  iste’mol 

buyumlari va xizmatlaming narx darajasi.

Bizning misolimizda ishchining nominal ish haqi yanvar oyiga nis­

batan fevral oyida 95  foizni, mart oyida  110 foizni tashkil etgan edi. 

Real  ish haqi  darajasining  o‘zgarishini  aniqlash uchun  esa  iste’mol 

buyumlari va xizmatlaming narx darajasi to‘g‘risida ma’lumot zarur 

bo‘ladi. Aytaylik, narx darajasi yanvar oyiga nisbatan fevralda  1,08, 

mart oyida esa 1,2 baravar oshgan bo‘lsin. U holda ishchining real ish 

haqi fevral oyida  176 ming so‘mni, mart oyida esa  183 ming so‘mni 

tashkil  etadi.  Ya’ni,  ishchining  real  ish  haqi  yanvar  oyiga  nisbatan 

fevral oyida 88 foiz, mart oyida 91,5 foiz darajasida bo‘ladi.

Real  ish  haqi  darajasiga  tovarlar  va  xizmatlar narxidan  tashqari 

belgilangan soliqlar miqdori va boshqa turli sharoitlar ham ta’sir qila­

di. Masalan, soliq turlari va miqdori qancha ko‘p bo‘lsa real ish haqi 

shuncha pasayadi, yoki aksincha.

Nominal ish haqi ishchining ishlab topgan pul daromadi darajasini, 

real ish haqi esa uning iste’moli va farovonlik darajasini tavsiflaydi.

Ish haqi  aholi  daromadlarining asosiy tarkibiy qismlaridan birini 

tashkil qilib, u istiqbolda ham o‘zining yetakchi rolini saqlab qoladi.

0 ‘zbekiston  iqtisodiyotida  keyingi  yillardagi  o‘rtacha  nomi­

nal  hisoblangan  ish  haqi  miqdorlarining  o‘sishini  quyidagi  jadval 

ma’lumotlari orqali ko‘rish mumkin (12.1-jadval).

348

---

Birinchi Prezidentimiz tomonidan mamlakatimizdagi real ish haq­

ini  oshirish  masalalari  ilgari  surilib,  real  ish  haqining  oshishi  -   bu 

iqtisodiyotning qanday sur’atlarda rivojlanayotganini, mamlakatning 

moliyaviy  ahvoli  mustahkamlanayotganini,  mutanosib  monetar  si- 

yosat  qanday ta’miiilattayotganini  yaqqol  aks  ettiradigan  o‘ziga xos 

ko‘zgu va ko‘rsatkichdir, deb ta’riflanadi.

12.1-jadval