Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Daromad, %

100

60

80

40

20

0

 

20  40  60

 

80 

100 

A holi, %

24.3-rasm. Lorens egri chizig‘i

667

---

Rasmning yotiq chizig‘ida aholi guruhlarining foizdagi ulushi, tik 

chiziglda esa bu guruhlar tomonidan olinadigan daromadning foiz­

dagi ulushi joylashtirilgan. Nazariy jihatdan daromadlaming mutlaq 

teng taqsimlanishi imkoniyati (burchakni teng ikkiga bo‘luvchi) OE 

chiziqda  ifodalangan  boiib,  u  oilalaming  har  qanday  tegishli  foizi 

daromadlaming mos keluvchi foizini olishini ko‘rsatadi. Ya’ni aholi­

ning 20 foizi barcha daromadlaming 20 foizini, aholining 40 foizi da­

romadlaming 40 foizini, aholining 60 foizi daromadlaming 60 foizini 

olishini bildiradi va h.k. Demak, 0E chizig‘i daromadlaming taqsim- 

lanishidagi mutlaq tenglikni ifodalaydi. Shuningdek, nazariy jihatdan 

mutlaq tengsizlikni ham ajratib ko'rsatish mumkin. Bunda aholining 

ma’lum guruhlari (20 foiz, 40 yoki 60 foiz va h.k.) hech qanday da­

romadga ega bo‘lmay, faqat bir foizi barcha  100 foiz daromadga ega 

bo‘ladi. Rasmdagi 0FE siniq chizig‘i mutlaq tengsizlikni ifodalaydi.

Real hayotda mutlaq tenglik va mutlaq tengsizlik holatlari mavjud 

bo‘lmaydi. Balki aholining ma’lum guruhlari o‘rtasida daromadlaming 

taqsimlanishi notekis ravishda boradi.  Bunday taqsimlanishini Lorens 

egri chizigi deb nomlanuvchi 0E egri chizigi orqali kuzatish mumkin. 

Aholi guruhlari ulushi va daromad ulushini birlashtiruvchi egri chiziq- 

dan  ko‘rinadiki,  aholining  dastlabki  20  foiziga  daromadlaming juda 

oz (taxminan 3-4 foizgacha) qismi to‘g‘ri keladi.  Keyingi guruhlarga 

to‘g‘ri keluvchi daromad ulushi ortib  boradi.  Daromadning eng katta 

qismi (deyarli 60 foiz) aholining so‘nggi 20 foiziga to‘g‘ri keladi.  Bu 

guruh  chegarasi  ichida  ham  daromadlar  notekis  taqsimlangan,  ya’ni 

dastlabki  10  foiz taxminan 20  foiz daromadga ega boisa,  keyingi  10 

foizga daromadning deyarli 40 foizi to‘g‘ri keladi va h.k.

Mutlaq tenglikni ifodalovchi chiziq va Lorens egri chizigi o‘rtasidagi 

tafovut  daromadlar tengsizligi  darajasini  aks  ettiradi.  Bu  farq  qanchalik 

katta boisa, ya’ni Lorens egri chizigi  0E chizig‘idan qanchalik uzoqda 

joylashsa,  daromadlar tengsizligi  darajasi  ham  shunchalik katta boiadi. 

Agar daromadlaming haqiqiy taqsimlanishi mutlaq teng boisa, bunda Lo­

rens egri chizigi va bissektrisa o‘qi bir-biriga mos kelib, farq yo‘qoladi.

Daromadlar tabaqalanishini aniqlashning ko‘proq qollaniladigan 

ko‘rsatkichlaridan biri ditsel koeffitsienti hisoblanadi. Bu ko'rsatkich

10 foiz eng yuqori ta’minlangan aholi o‘rtacha daromadlari va 10 foiz

668

---

eng kam  ta’minlanganlar o‘rtacha daromadi  o‘rtasidagi nisbatni ifo­

dalaydi.  Masalan,  AQSH  va  Buyuk  Britaniyada  bu  nisbat  13:Iga, 

Shvetsiyada esa 5,5: lga teng.

“0 ‘zbekistonda  mustaqillikning  birinchi  kunlaridan  boshlab 

jamiyatning  ijtimoiy  tabaqalashuv  darajasini  kamaytirishga  alohida 

e’tibor  berilayotgani,  sodda  qilib  aytganda,  o‘ta  boylar  ham,  o‘ta 

kambag‘allar ham bo‘lmasin,  degan tamoyilga  amal  qilib  kelinayo- 

tgani sizlarga yaxshi ma’lum, albatta.

Yurtimizdagi  10  foiz ta’minlangan va  10 foiz  yetarlicha ta’minlan- 

magan aholi daromadlari o‘rtasidagi farq, ya’ni «detsil koeffisenti» deb 

nom olgan ko‘rsatkich barqaror pasayish tendensiyasiga ega bo‘lib, bu 

raqam 2010-yildagi 8,5 foiz o‘miga 2015-yilda 7,7 foizni tashkil etdi”183.