Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

jasi  ishsizlikning  tabiiy  darajasi  deb  ataladi.  Ishsizlikning  tabiiy 

darajasi bilan bog‘liq bo‘lgan milliy ishlab chiqarishning real hajmi, 

iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini ko‘rsatadi. To‘la bandlik 

yoki  ishsizlikning  tabiiy  darajasi  ishchi  kuchi  bozori  muvozanatiga 

erishganda,  ya’ni  ish  izlovchilar  soni  bo‘sh  ishchi  o‘rinlari  soniga 

teng kelganda vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir 

darajada  iqtisodiy jihatdan  maqbul  hisoblanadi.  Chunki  «friksion» 

ishsizlarga mos keluvchi ish o‘rinlarini topish,  «tarkibiy ishsizlarga» 

ham yangi kasbni o‘zlashtirish yoki yangi yashash j oyida ish topish 

uchun ma’lum vaqt kerak bo‘ladi.  «Ishsizlikning tabiiy darajasi» tu­

shunchasi ma’lum bir aniqliklar kiritishni talab qiladi.  Birinchidan, 

bu tushuncha  iqtisodiyot har doim ishsizlikni  tabiiy darajasida amal 

qilishi va shu orqali o‘zining ishlab chiqarish imkoniyatini ro‘yobga

571

---

chiqarishini  bildirmaydi.  Chunki,  ko‘pincha  ishsizlik  darajasi  tabiiy 

darajadan ortiq,  ayrim  hollarda,  masalan,  ish vaqtidan ortiqcha  ish­

lash va o‘rindoshlik ishlarida band boiish natijasida tabiiy darajadan 

past  ham  bo‘lishi  mumkin.  Ikkinchidan,  ishsizlikning  tabiiy  dara­

jasi  o‘z-o‘zicha  doimiy  miqdor  hisoblanishi  shart  emas,  u  tarkibiy 

o‘zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-odatlaridagi  o ‘zgarishlar)  oqi­

batida  o‘zgarib  turishi  mumkin.  Masalan,  AQSHda  ishsizlikning 

tabiiy  darajasi  dastlab  XX  asming  60-yillari  o‘rtalarida  4,5%  deb 

belgilangan  bo‘lsa,  70-yillaming  boshiga  kelib  5,5%,  80-yillaming 

boshida esa 6 foizgacha o‘sdi. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozidan 

keyingi  davrda  Ispaniyada  2012-yil  oxiriga  kelib  ishsizlik  darajasi 

24,44  foizgacha  o‘sdi,  ishsizlaming  umumiy  soni  5,6  mln.  kishiga 

etib bordi151.