Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

elektron  savdo bozorlari 

bo‘lib  hisoblanadi.  U 0 ‘zbekiston 

Respublikasining  “Elektron  tijorat  to‘g‘risida”gi  2015-yil  9  deka- 

brdagi  son  Qonunining  yangi  tahriri  bilan  belgilanadi  va  amalga 

oshiriladi.  Unda  internet  tarmog‘idagi  tijorat  sohasiga  oid  faollikni, 

unda  oldi-sotdini  amalga  oshirilishini  ifodalash  uchun  qoilaniladi; 

kompyuter tarmog‘idan foydalangan holda xarid qilish, sotish,  servis 

xizmati ko‘rsatishni amalga oshirish, marketing tadbirlarini o‘tkazish 

imkoniyatini ta’minlaydi.

Elektron tijoratning  an’anaviy  savdo  turlaridan farqi  quyidagilar- 

dan iborat:

- xaridor o‘ziga qulay vaqt, joy va tezlikda mahsulotni tanlash va 

sotib olish imkoniyatiga ega;

-  savdo-sotiq faoliyatini ish faoliyati bilan birga parallel ravishda, 

ya’ni ishlab chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati;

-  ko‘p  sonli  xaridorlaming  bir  vaqtning  o ‘zida  bir  nechta  firma- 

larga murojaat qila olish imkoniyati;

- kerakli mahsulotlami tezlikda izlab topish va ushbu mahsulotlar 

mavjud  b o ig an   korxonalarga  murojaat  qilishda  texnik  va  transport 

vositalaridan samarali foydalanish imkoniyati;

- xaridorlaming yashash joyi, s o g iig i va moddiy ta’minlanish da- 

rajasidan qat’iy nazar hamma qatori teng huquqli mahsulot sotib olish 

imkoniyati;

170

---

-  hozirgi  kundagi  mavjud  jahon  standartlariga  javob  beradigan 

mahsulotlami tanlash va sotish imkoniyati;

- elektron tijoratda savdoni tashkil etish korxonalaming raqobatini 

kuchaytiradi,  monopoliyadan  chiqaradi  va  mahsulotlaming  sifatini 

oshirish imkoniyatini beradi.

Qo‘lga kiritilgan yutuqlar tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki,  avvalam- 

bor,  tizimli demokratik bozor islohotlarini joriy etish,  iqtisodiy libe- 

rallashtirishni  yanada  chuqurlashtirish,  sanoat  tarmoqlarida  tarkibiy 

o ‘zgarishlami  amalga oshirish,  modemizatsiyalash va  diversifikatsi- 

yalash jarayonlarini izchil davom ettirish -bulam ing bari muvaffaqi- 

yatlaming  asosiy  omilidir.  E ’tiborli jihati,  yalpi  ichki  mahsulotning 

muttasil o‘sishi an’anaviy xom ashyo tarmoqlari yoki bo‘lmasa, jahon 

bozoridagi qulay kon’yunktura va ayrim xom-ashyo hamda material­

lar  narxining  yuqoriligi  hisobidan  emas,  aksincha,  raqobatbardosh 

tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish, zamonaviy xizmat ko‘rsatish so- 

halarini jadal rivojlantirish evaziga ta’minlanmoqda.

Ushbu  vazifalarni  amalga  oshirish  natijasi  o ‘laroq,  iqtisodi­

yotni  tarkibiy jihatdan  o ‘zgartirish,  qayta  ishlangan  hamda  yuqori 

qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan tayyor mahsulotlami ko‘paytirish 

barcha tarmoq  va  sanoat korxonalarining  tashqi  bozordagi  pozitsi- 

yasini mustahkamlash imkonini bermoqda.

Infratuzilma  tizimida  moliya-kredit  munosabatlariga  xizmat 

qiluvchi  muassasalar  alohida  o ‘ringa  ega.  Ular  moliya  bozori, 

uning  asosi  bo‘lgan  kapital  bozorini  shakllantiradi  va  amal  qilish 

tartib-qoidalarini  o ‘matadi.  Moliyaviy  muassasalaming  aksariyati 

o ‘ziga xos  belgilar bilan  bir  qatorda yagona  umumiy belgiga ham 

ega.  Bu  ular  faoliyatining  doimo  moliyaviy  majburiyatlar  bilan 

bog‘liqligidir.  Ya’ni,  moliyaviy  muassasalar  subyektlaming  ortiq- 

cha pul mablag‘larini jalb etib, o ‘z nomidan moliyaviy mablag‘larga 

ehtiyoj  sezgan subyektlarga pul qarz beradi.

Bozor infratuzilmasining banklar,  sug‘urta kompaniyalari,  soliq 

va  bojxona  idoralari  kabi  muassasalari  moliya-kredit  munosabat- 

larida  alohida  o‘ziga  xos  o ‘ringa  ega.  Ulaming  iqtisodiy  faoliyati 

va  moliyaviy  munosabatlarda  tutgan  о ‘m i  bilan  keyingi  boblarda 

batafsil tanishamiz.

171

---

Bozor  iqtisodiyoti  subyektlarini  moliyaviy  axborotlar  bilan 

ta’minlash  bozor infratuzilmasining  axborot xizmati  idoralari,  shu 

jumladan  auditorlik  firmalari  zimmasiga  tushadi.