Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

4-BOB. TOVAR-PUL MUNOSABATLARI RIVOJLANISHI 

BOZOR IQTISODIYOTI SHAKLLANISHI VAAMAL 

QILISH1NING ASOSIDIR

Oldingi boblarda ishlab  chiqarishning umumiy,  ijtimoiy-iqtisodiy 

taraqqiyotning hamma bosqichlariga xos bo‘lgan qonun-qoidalari va 

tushunchalarini, ijtimoiy tizimlar va mulk shakllarining o‘zgarib turi- 

shini ko‘rib chiqdik. Lekin ayrim iqtisodiy jarayonlar tarixiy tavsifga 

ega bo‘lsada, uzoq davrlar davomida saqlanib qolishi mumkin.  Jum­

ladan,  insoniyat  tarixiy  taraqqiyotining  ko‘pgina  bosqichlarida  ijti­

moiy-iqtisodiy jarayonlaming ayrim turlari uzoq vaqt mavjud boiadi. 

Masalan, ibtidoiy jamoa tuzimi yemirilayotgan sharoitdayoq vujudga 

kelgan  tovar  ayirboshlash  bir  ishlab  chiqarish  usulidan  boshqasiga 

o ‘tib, bir necha ming yillardan beri  amal qilib,  rivojlanib  kelmoqda. 

Shu  bilan  birga  biron-bir  ijtimoiy-iqtisodiy  hodisa  yoki jarayonlar- 

ning  turli  tarixiy  davr  sharoitidagi  mazmuni,  о‘mi,  roli  va  ijtimoiy 

oqibatlari ko‘p jihatdan turlicha bo‘ladi. Lekin ulaming umumiy, eng 

xususiyatli belgilari saqlanib qoladi. Ana shunday tarixiy iqtisodiy jara- 

yonlardan  biri  tovar-pul  munosabatlari  bo‘lib,  hozirgi  davrda  uning 

o‘mi va roli yanada oshib dolzarblik kasb etmoqda.  Shu sababli ushbu 

bobda ijtimoiy xo‘jalik, ya’ni ijtimoiy ishlab chiqarishning natural va 

tovar  shakllari  tahlili,  ulaming  biridan  ikkinchisiga  o‘tish  sabablari, 

tovar va uning xususiyatlari, tovar qiymatining miqdori, uni aniqlash- 

ga  bo‘lgan  turli  yondashuvlar,  pulning  vujudga kelishi,  mohiyati  va 

vazifalari,  0 ‘zbekiston milliy valyutasining muomalaga kiritilishi  va 

uning barqarorligini ta’minlash dasturiy harakatlari yoritiladi.