Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

144 

Хаитбаев Д. Кризис может иметь свои плюсы // http://www.review.uz/ 

page/article/v_uzbekistane/2356.

549

---

texnologiyalariga  asoslangan  investitsiyalariga  ehtiyoj  mavjud.  Qo- 

laversa,  jahon  bozoridagi  talabning  pasayib  borishi  mahalliy  ish­

lab  chiqaruvchi  korxonalarimizning  eksport  ko‘lamiga jiddiy  ta’sir 

ko‘rsatadi.

Shunga  asoslangan  holda,  hukumatimiz  tomonidan  ishlab  chiqil­

gan inqirozga qarshi choralar dasturida ichki talabni rag‘batlantirishga 

yo‘naltirilgan  bir  qator  moliyaviy  imtiyozlar  va  barqaror  iqtisodiy 

o‘sish sur’atlarini ta’minlovchi chora-tabdirlar majmui o‘z aksini topdi.

Xulosalar

1. Iqtisodiy sikl deganda, odatda iqtisodiyot rivojlanishining bir ho- 

latidan boshlanib, birin-ketin bir necha fazalami bosib o ‘tib, o ‘zining 

dastlabki holatiga qaytib kelgunga qadar o ‘tgan davr tushuniladi. Iqti­

sodiyotning rivoj lanishidagi harakati bir sikl bilan to‘xtab qolmaydi, 

balki u to‘xtovsiz to‘lqinsimon harakat sifatida davom etadi.

2.  Iqtisodiy sikl maxsus fazalar orqali amalga oshadi. Har bir faza 

iqtisodiy rivojlanishdagi muayyan pallani ifodalab, o‘ziga xos xususi- 

yatlarga  ega  bo‘ladi.  Odatda  iqtisodiy  siklning  inqiroz,  turg‘unlik, 

jonlanish, yuksalish fazalari ajratib ko‘rsatiladi.  Ana shu fazalaming 

har biri rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazaga o ‘tish uchun sharoit 

yuzaga keladi.

3.  Iqtisodiy  sikllami  tashqi  omillarning  mavjudligi bilan tushun- 

tiruvchi nazariyani ekstemal nazariya deb atash qabul qilingan.

Tashqi  omillarga  iqtisodiy  tizimdan  tashqarida  yotuvchi  va  iqti­

sodiy hodisalaming davriy takrorlanishini keltirib chiqaradigan omil­

lar kiritiladi, ya’ni: urushlar, inqilobiy o ‘zgarishlar va boshqa siyosiy 

larzalar;  oltin, uran,  neft va boshqa qimmatli resurslar yirik konlari- 

ning  ochilishi;  yangi  hududlaming  ochilishi  va bu  bilan  bog‘liq  ra­

vishda aholi migratsiyasi, yer shari aholisi  sonining o‘zgarib turishi; 

ijtimoy ishlab chiqarish tarkibini tubdan o‘zgartirishga qodir bo‘lgan 

texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi qudratli o ‘zgarishlar.

4.  Internal  nazariya  iqtisodiy  sikllami  iqtisodiy  tizimning  o‘ziga 

xos  ichki  omillari  tug‘diradi  deb  hisoblaydi  va  quyidagi  omillami 

ajratib ko‘rsatadi:  asosiy kapitalning jismoniy xizmat muddati;  shax­

siy iste’molning o ‘zgarishi (qisqarishi yoki kengayishi); investitsiya-

550

---

lar,  ya’ni  ishlab  chiqarishni kengaytirish, uni yangilash va yangi  ish 

joylarini vujudga keltirishga yo‘naltiriladigan mablag‘lar hajmi;  ish­

lab  chiqarish,  talab va takliflar hajmiga ta’sir ko‘rsatishga qaratilgan 

davlat iqtisodiy siyosatining o ‘zgarishi.

5.  Iqtisodiyotning  siklli  rivojlanishi  sabablarini  izohlashda  shun­

ingdek sof monetar nazariya, nomonetar nazariya, yetarlicha iste’mol 

qilmaslik nazariyasi, jam g‘arish nazariyasi, psixologik nazariya kabi­

lar ham ilgari suriladi.

6.  Hozirgi  zamon  iqtisodiy  fanida  iqtisodiy  siklning  1380  dan 

ortiq turlari  mavjudligi  ta’kidlanadi.  Ularning ko‘pchilik  iqtisodchi- 

lar tomonidan tan olingan eng  asosiy turlari  sifatida Kitchin,  Juglar, 

Kuznets, Kondratev sikllarini keltirish mumkin.

7.  Iqtisodiy  inqiroz  deb  asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlaming 

keskin