Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

15.9-rasm.  Oraliq kesmada yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining

o ‘zgarishi

436

---

Rasmdan  ko‘rinadiki,  yalpi  talabning  dan  ga  o‘sishi  yalpi  taklif 

egri  chizig‘i bo ‘ у lab milliy ishlab chiqarish hajmining  dan ga qadar 

ko‘payishiga olib kelmoqda. Biroq, bu ko‘payish ayni paytda narxlar 

darajasini  ham dan ga oshirmoqda.  Bu  esa oraliq kesmada iqtisodi- 

yotdagi  ishlab  chiqarish  resurslari  asta-sekin  to‘la  bandlik  holatiga 

o‘tayotganligini,  qo‘shimcha quwatlaming  ishga  tushirilishi  tobora 

o‘sib boruvchi  xarajatlar orqali  amalga oshishini  anglatadi.  Demak, 

yalpi talabning o‘sishi yalpi taklifning qaysi kesmasida ro‘y berishi- 

dan kelib chiqqan holda narx darajasiga turlicha ta’sir ko‘rsatar ekan. 

Yalpi  talabning  kamayishi  ham  turli  kesmalarda  turlicha  kechadi. 

Agar  yotiq  kesmada  yalpi  talab  kamaysa,  milliy  ishlab  chiqarish­

ning  real  hajmi kamayib, narx darajasi o‘zgarishsiz qoladi.  Tik kes­

mada  narx  tushadi,  milliy  ishlab  chiqarish to‘liq bandlik  darajasida 

bo‘lganligi sababli, uning real hajmi o‘zgarishsiz qoladi. Oraliq kes­

mada milliy ishlab chiqarishning real hajmi qisqaradi va narx darajasi 

pasayadi. Ayni paytda bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, oraliq va tik 

kesmalarda  yalpi  talabning  qisqarishi  vaziyatni  murakkablashtiruv- 

chi  omillar  ta’sirida birdaniga  narxning  pasayishiga  olib  kelmasligi 

mumkin.  Buning murakkablik tomoni  shundan  iboratki,  tovarlar va 

resurslar  narxi  pasayish  tamoyiliga  ega bo‘lmaydi.  Shu  sababli  ay­

rim  iqtisodchilar bunday  tamoyilni  xrapovik  samarasi  deb  ataydi- 

lar (xrapovik -  bu g‘ildirakni  faqat  oldinga harakat  qilishga majbur 

etuvchi mexanizm). Xrapovik samarasi shunga asoslanadiki, narx