Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

1)  boj  to‘lovlari.  Boj  to‘lovlari  import tovarlarga  aksiz  soliqlari 

hisoblanadi, u daromad olish maqsadida yoki himoya uchun kiritilishi 

mumkin;

2) import kvotalari. Import kvotalari yordamida ma’lum bir vaqt 

oralig‘ida  import  qilinishi  mumkin  bo‘lgan  tovarlarning  maksimal 

hajmi o‘matiladi;

3)  tarifsiz  to‘siqlar.  Tarifsiz  to‘siqlar  tarkibiga  litsenziyalash 

tizimi,  mahsulot  sifatiga  standartlar  qo‘yish  yoki  oddiy  ma’muriy 

taqiqlashlar kiradi;

4)  eksportni  ixtiyoriy  cheklash.  Eksportni  ixtiyoriy  cheklash 

savdo to‘siqlarining nisbatan yangi shakli hisoblanadi. Bu holda chet 

el firmalari o‘zlarining ma’lum mamlakatga eksportini ixtiyoriy rav­

ishda cheklaydi.

Mamlakatlar  xalqaro  savdo  yordamida  o‘zlarining  davlatlara­

ro  ixtisoslashuvini  rivojlantirishi,  o‘zlarining  resurslari  unumdor- 

ligini  oshirishi  va  shu  orqali  ishlab  chiqarishning  umumiy  hajmini 

ko‘paytirishi mumkin.  Alohida davlatlar,  eng yuqori nisbiy  samara- 

dorlik bilan ishlab chiqarish mumkin bo‘lgan tovarlarga ixtisoslashi- 

shi va ulaming  o‘zlari  samarali ishlab  chiqarish holatida bo‘lmagan 

tovarlarga ayirboshlash hisobiga yutish mumkin.

Shu  o'rinda  mamlakatlar  nima  uchun  savdo-sotiq  qiladi,  degan 

savol  tug‘iladi.  Birinchidan,  iqtisodiy resurslar  dunyo  mamlakatlari 

o‘rtasida  juda  notekis  taqsimlanadi:  mamlakatlar  o‘zlarining  iqti­

sodiy  resurslar  bilan  ta’minlanishi  keskin  farqlanadi.  Ikkinchidan, 

har xil  tovarlami  samarali  ishlab  chiqarish har xil  texnologiya yoki 

resurslar uyg‘unlashuvini talab qiladi. Bu ikki holatning xalqaro sav- 

doga ta’sirini oson tushuntirish mumkin. Masalan, Yaponiya ko‘p va 

yaxshi  tayyorlangan  ishchi  kuchiga  ega,  malakali  mehnat  ortiqcha 

bo‘lganligi  sababli  arzon  turadi.  Shu  sababli,  Yaponiya  tayyorlash

743

---

uchun ko‘p miqdorda malakali mehnat talab qilinadigan turli-tuman 

mehnat sig‘imli tovarlami samarali ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. 

Avstraliya  esa aksincha, juda keng maydonlariga ega bo‘lgan holda 

yetarli bo‘lmagan miqdorda inson resurslari va kapitalga ega.

Qisqacha  aytganda,  himoya  qilinadigan  tarmoqlar  savdo 

to‘siqlarini kiritishdan oladigan foyda butun iqtisodiyot uchun ancha 

katta yo‘qotish hisoblanadi.