Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Milliy mahsulotning texnologik bosqichlar bo‘yicha tuzilishi

 

(shartli raqamlar misolida)

Xom­

Q o‘shilgan qiymat

Izchil tar-

 

moqlar

ashyo,

yoqilg‘i,

material­

lar

Amorti-

zatsiya

Ish

haqi

Soliq

va

to‘lov-

lar

Foy­

da

Yalpi

ichki

mah­

sulot

Yalpi

ijti­

moiy

mah­

sulot

Iste’mol qilingan

 

ishlab chiqarish

 

vositalari qiymati

(s)

Zaru­

riy

mah­

sulot

(v)

Q o‘shimcha

mahsulot

(m)

Paxta ishlab

 

chiqarish

40

30

30

20

20

100

140

Paxtani qay-

 

ta ishlash

140

40

50

25

30

145

285

To‘qima-

chilik

285

50

60

30

40

180

465

Tikuvchilik

465

45

50

35

30

160

625

Jami

930

165

190

110

120

585

1515

s=1095

v=190

m=230

585

1515

59

---

Shuni  ta’kidlash  lozimki, jami  ijtimoiy  mahsulot tarkibida  oraliq 

mahsulot hamda ayrim takroriy hisoblar mavjud bo‘lganligi sababli u 

ishlab chiqarish natijasiga to ‘g ‘ri baho bera olmaydi.

Takroriy hisob -  bu tayyor mahsulot ishlab  chiqarish jarayo­

nining bir necha bosqichlardan o‘tishi natijasida oraliq iste’moli

 

deb  atalmish  ba’zi  mahsulot  (xomashyo,  yoqilg‘i,  material,  en-

 

ergiya  va  h.k.)lar  qiymatlarining  takroran  hisobga  olinishi. 

Jad- 

valdagi  misolimizdan  ko‘rinadiki,  paxta  tolasi,  yigirilgan  ip,  gazla- 

maning  qiymatini  tashkil  etuvchi  xomashyo,  yoqilg‘i,  material  va 

boshqalaming  ishlab  chiqarishning  turli  bosqichlarida  qayta-qayta 

qatnashadi,  ulaming  hisobga  olinishi  natijasida  takroriy  hisob  930 

birlikni tashkil etgan.

Yalpi  ichki  mahsulot  qiymatini  to‘g ‘ri  baholash,  unda  takroriy 

hisobga  yo‘l  qo‘ymaslik  uchun  oraliq  va  pirovard  mahsulot  tushun- 

chalarini  ham  ajratib  olish  lozim. 

Oraliq  mahsulot  -  bu  tugallan-

 

magan  ishlab  chiqarish,  kelgusida  yana  qayta  ishlov  berilishi

 

zarur  bo‘lgan  yoki  qayta  sotish  uchun  mo‘Ijallangan  tovar  va

 

xizmatlardir. 

Bizning misolimizda 140 birlik paxta xomashyosi, 285 

birlik paxta tolasi va yigirilgan ip, 465 birlik to‘qilgan gazlama oraliq 

mahsulotlar  bo‘lib  hisoblanadi.  Chunki  ular  tikuvchilik  mahsuloti 

(ko‘ylakyoki kostyum) ishlab chiqarishning izchil jarayonida navbat- 

dagi bosqichda qayta ishlov berishga muhtojdirlar.  Aynan 625 birlik 

qiymatga  ega  tikuvchilik  mahsuloti  esa  pirovard  mahsulot  hisobla­

nadi. Demak,