Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Xulosalar

1.  Milliy iqtisodiyot ko‘plab  o‘zaro bog‘liq iqtisodiy unsurlardan 

iborat bo‘lgan murakkab iqtisodiy tizimni namoyon etadi. Milliy iqti­

sodiyot,  barcha  tarmoqlar  va  sohalami,  mikro-  va  makrodarajadagi 

iqtisodiyotlami,  funksional  iqtisodiyotni,  ko‘plab  infratuzilmalami 

o‘z ichiga olgan yaxlit iqtisodiyotdir.

2.  Makroiqtisodiyot  -   bu  mamlakat  miqyosida  moddiy  ishlab 

chiqarish va nomoddiy sohalarini bir butun qilib birlashtirgan milliy 

va jahon  xo‘jaligi  darajasidagi  iqtisodiy otdir.  Makroiqtisodiyot  o‘z 

ichiga  iqtisodiyotning moddiy va nomoddiy ishlab  chiqarish hamda 

xizmat ko‘rsatish sohalarini oladi.

3.  Ko‘pgina  mikroiqtisodiy  ko‘rsatkichlar  yordamida  korxonalar 

faoliyatiga baho berilib, ular faoliyatining rivojlanish tamoyillari aniq- 

lansa, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar orqali butun iqtisodiyotning ho­

lati uning o‘sishi yoki orqaga ketishi tahlil qilinib, xulosa chiqariladi.

4. Butun milliy iqtisodiyotning holatini tavsiflovchi muhim mak­

roiqtisodiy  ko‘rsatkichlar  -   yalpi  milliy  mahsulot  (YaMM),  yalpi 

ichki  mahsulot  (YalM),  sof milliy  mahsulot  (SMM),  milliy  daro-

415

---

mad  (MD),  ishchi  kuchi  bandligi,  ishsizlik,  inflyatsiya  va  boshqa 

shu kabilar hisoblanadi.

5.  Bozor  munosabatlari  sharoitida  ijtimoiy  mahsulot  tarkibiga 

faqat tovar  shaklida  bo‘lib,  bozor narxi  mavjud bo‘lgan yoki,  hech 

bo‘lmaganda,  ulami  yaratish  uchun  haqiqatda  sarflangan  xarajatlar 

miqdori  bo‘yicha  baholash  mumkin  bo‘lgan  mahsulot  va  xizmatlar 

kiritilishi mumkin.

6. YalM hajmini topishda sotilgan va qayta sotilgan mahsulotlami 

ko‘p  marta hisobga  olishlami bartaraf qilish uchun,  iqtisodiyotning 

barcha  tarmoqlarida  Yaratilgan  qo‘shilgan  qiymatlar  yig‘indisi  oli- 

nadi.  Qo‘shilgan qiymat -  bu korxona tomonidan ishlab chiqarilgan 

mahsulot  qiymatidan  mol  yetkazib  beruvchilardan  sotib  olingan  va 

iste’mol qilingan xom-ashyo va materiallar qiymati chiqarib tashlan- 

gandan keyin qolgan qismining bozor qiymati.

7.  Milliy  iqtisodiyot rivojlanish darajasini taqqoslash uchun yal­

pi  ichki mahsulot (YalM) ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Yalpi  ichki 

mahsulot umumlashtiruvchi iqtisodiy ko‘rsatkich bo‘lib, u faqat maz­

kur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan foydalangan holda mam­

lakat  ichida  Yaratilgan  tovar  va  xizmatlar jami  qiymatining  bozor 

narxlaridagi ifodasini namoyon etadi.

8.  Milliy  hisoblar  tizimi  asosini  yig'ma balanslar  tashkil  qiladi. 

Bunga  daromad  va  xarajatlar  balansi  misol  bo‘lishi  mumkin.  Da­

romadlar xo‘jalik birliklari  va  aholi umumiy daromadlari  (ish haqi, 

foyda,  daromadlaming boshqa turlari, amortizatsiya) summasini aks 

ettiradi.  Xarajatlar  to‘rtta  guruhdan  iborat  bo‘ladi:  iste’mol,  inves­

titsiyalar, davlat xaridi, sof eksport. Milliy hisoblar makroiqtisodiyot- 

ning me’yordagi -  muvozanatli holatga erishish darajasini aniqlashga 

yordam beradi.

9. YalM uch xil usul bilan hisoblanishi mumkin:  1) qo‘shilgan qiy­

matlar bo‘yicha yondashuv; 2) sarf-xarajatlar bo‘yicha yondashuv; 3) 

daromadlar bo‘yicha yondashuv.