Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

10.2-jadval.

0 ‘zbekistonnmg iqtisodiyot tarmoqlarida asosiy kapitalga

 

kiritilgan investitsiyalar tarkibi, mlrd. so‘m72

Ko‘rsatkichlar

2013

2014

2015

Jami

mlrd. so‘mda

28694,6 35233,3 40737,3

foizda

100

100

100

Sanoat

34,2

37,4

38,8

Qishloq xo‘jaligi

4,6

4,1

3,7

Qurilish

1,5

2,3

4,0

Transport

15,2

11,9

9,2

Aloqa

2,7

2,2

2,0

Savdo va umumiy ovqatlanish

5,2

5,6

5,6

Uy-joy va kommunal xo‘jaligi

23,2

22,7

24,7

shundan

- uy-joy xo‘jaligi

20,7

20,2

20,5

- kommunal xo‘jalik

2,5

2,5

4,2

Sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya 

va ijtimoiy ta’minot

3,1

2,8

2,2

Ta’lim

2,6

2,3

3,1

Boshqalar

7,7

8,7

6,7

72 Manba: 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma’lumotlari

304

---

Iqtisodiyotning 

turli 

sohalaridagi 

asosiy 

kapitallarini 

ko‘paytirishga  qaratilgan  investitsiya  loyihalarini  moliyalash- 

tirishning  asosiy  hajmi  ichki  resurslami  safarbar  qilish  hisobidan 

amalga oshirilgan.  2013-yilda iqtisodiyot sohalari  asosiy kapitalini 

ko‘paytirish maqsadida kiritilgan jami investitsiyalar hajmi 28694,6 

mlrd.so‘mni  tashkil  qilgan  bo‘lsa,  2015-yilda  bu  ko‘rsatkich 

40737,3 mlrd.so‘mni tashkil qilib shu davrlarga nisbatan 142,0 foiz­

ga ko‘paygan.  Shundan 2013-yilda asosiy kapitalga jami  kiritilgan 

investitsiyalaming 34,2 foizini sanoat,  15,2 foizini transport hamda

20.7  foizini  uy-joy  va  kommunal  xo‘jaligi  tashkil  qilgan  bo‘lsa, 

2015-yilda  esa  asosiy  kapitalga jami  kiritilgan  investitsiyalaming

38.8  foizini  sanoat,  9,2  foizini transport hamda 24,7  foizini uy-joy 

va kommunal xo‘jaligi tashkil qildi.

Tahlillar ko‘rsatadiki, tadbirkorlik kapitalini ko‘paytirish man- 

balarida  qarz  mablag‘lari  rolining  oshishi  asosan  xorijiy  kredit- 

laming ko‘payishi hisobiga yuz bergan.  Bu esa respublikada chet 

el  kreditlari  bo‘yicha  kafolatlaming  yuqori  darajasi  va  tijorat 

banklari  kreditlari  bo‘yicha  foiz  stavkalarining  beqarorligi  bilan 

izohlanadi.

Respublika  hukumati  tadbirkorlik  kapitalini  ko‘paytirishda 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalami jalb  etish va qo‘shma kor­

xonalami rivojlantirishga katta e’tibor bennoqda.

2016-yilning  yanvar-dekabr  oylarida  kichik  biznes  va  xususiy 

tadbirkorlik  subyektlari  tomonidan  iqtisodiyotga  19  963,2  mlrd. 

so‘mlik investitsiyalar kiritildi.  Bu respublika bo‘yicha jami kiritil­

gan  investitsiyalar  hajmining  40,3  foizini  tashkil  etadi.  Shuning­

dek, ular tomonidan 20 677,7 mlrd.so‘mlik qurilish ishlari bajarildi 

(jami  qurilish  ishlari hajmining  70,7  foizi)  yoki  o‘tgan yilning shu 

davriga nisbatan 15,6 foizga o‘sdi. Zamonaviy texnologiyalami tad- 

biq qilish zaruriyati, tadbirkorlik bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalami 

o‘zlashtirish va investitsiya muhitining yaxshilanishi borasida amal­

ga  oshirilgan  chora-tadbirlar  natijasida  mamlakatga  bevosita  chet 

el  investitsiyalarini  olib  kirish  faollashib,  kapital  qo‘yilmalaming 

umumiy  hajmida  chet  el  investitsiyasi  tarkibi  sezilarli  darajada 

o‘zgardi.

305

---

Asosiy  kapitalni  shakllantirishda  chet  el  investitsiyalarining 

ishtirokini  barqarorlashtirish  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  erkinlashti­

rish, investitsiya muhitini rivojlantirish va investitsiya faoliyatini dav­

lat tomonidan tartibga solishda quyidagi o‘zgarishlami taqozo etadi:

-  ishlab  chiqarish  texnologiyalarini  sotib  olish,  global  ilmlami 

egallash,  soliqlaming  tartiblovchi  rolini  takomillashtirish,  ulaming 

rag‘batlantiruvchilik rolini kuchaytirish;

- to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalami jalb etishni uzoq mud- 

datli hududiy, maqsadli dasturlarga muvofiq olib borish;

-  importga  cheklovlami  iqtisodiyotda  import  o‘mini  bosuvchi 

ishlab  chiqarish tarmoqlarini rivojlantirish bilan mutanosib ravishda 

kiritib borish, mazkur tarmoqlami asosan xorijiy investitsiyalar hiso- 

bidan moliyalashtirish;

- mamlakatga xorijiy kapitalni keng miqyosda jalb qilishda kredit- 

lar hissasini kamaytirish va bevosita xorijiy  investitsiyalar hissasini 

o ‘stirishga erishish lozim.73

Asosiy kapitalni takror ishlab chiqarish o‘zaro bog‘langan ikki ja- 

rayonga: asosiy kapitalning eskirishi, ya’ni amortizatsiya jarayoni va 

amortizatsiya fondidan mehnat vositalarini jismoniy  shaklda tiklash 

uchun foydalanishga tayanadi.

Mehnat vositalari jismoniy eskirishining  ikki  shakli  mavjud:  1) 

ulardan bevosita foydalanish natijasidagi jismoniy eskirish;  2) hara- 

katsiz turish natijasida, tabiiy kuchlaming ta’sirida jismoniy eskirish.

Mehnat  vositalari  ishlab  chiqarish  jarayonida  foydalanish  nati­

jasida  jismoniy  eskirganda,  ular  texnik,  ishlab  chiqarish  xossasini 

va iste’mol qiymatini asta-sekin yo‘qotib boradi. Ayni vaqtda asosiy 

kapital  tabiiy kuchlaming  ta’sirida jismoniy eskirishi ham mumkin. 

Bunday eskirish qiymati qoplanmaydi va u yo‘qotishni bildiradi.  Bu 

yo‘qotish asosiy kapitalning harakatsiz turish natijasidagi eskirishiga 

teng bo‘ladi.

Mehnat vositalari jismoniy eskirish bilan birga ma’naviy jihatdan 

ham eskiradi. Ma’naviy eskirishning ham ikki xil turi mavjud bo‘lib, 

ular bir-biridan farq qiladi. Ma’naviy eskirishning birinchi turi mehnat