Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

qo4 shimcha hajmiga nisbati bo‘lib, pul mablag‘larining bir tjirUk-

 

ka  ko‘payishi  iqtisodiyotdagi  pul  taklifining  qanchaga  oSishini

 

ko‘rsatadi:

Ms 

1

m= —  

yoki 

m = -  ,

R 

r

bu yerda m -  pul taklifi multiplikatori koeffitsienti;

Ms -  bankdagi pul depozitlarining qo‘shimcha ravishda 

о

  sgan 

hajmi;

R -  majburiy zaxiralar qo‘shimcha hajmi;

r -  majburiy zaxiraning foizdagi me’yori.

Masalan,  Markaziy  bank  tomonidan  o‘matilgan  majburiy  zaxira 

me’yori 20 foizni tashkil etsin. Agar tijorat bank aktivi 100 mln- so‘m 

deb  olsak,  u  holda  pul  taklifi  multiplikatori  5  ga  teng  bo‘ladi  (100 

mln. so‘m/20 mln. so‘m). Bu esa tijorat banki 500 mln. so‘m hajmida 

(100  mln.  so‘m  x  5)  yangi  pullami  muomalaga  chiqarish  imkoniga 

ega ekanligini ko‘rsatadi.

Pulga  talab  ikki  qismdan  iborat  bo‘lishi  mumkin:  ayirboshlash 

uchun  zarur bo‘lgan pulga  bo‘lgan  talab  hamda  aktivlar  sotib  olish 

uchun zarur bo‘lgan pulga talab.

Ayirboshlash  uchun  zarur bo‘lgan pulga bo‘lgan talab  aholmmg 

kundalik  shaxsiy  ehtiyojlari,  korxonalaming  ish haqi  to‘lash,  mate­

rial,  yoqilg‘i  va  shu  kabilarni  sotib  olish  uchun  kerak  bo‘lg^n  pul 

miqdorini  ifodalaydi.  Ayirboshlash  uchun  zarur  bo‘lgan  pul  mi£l' 

dori  biz  yuqorida  ko‘rsatgan  formula  bilan  aniqlanadi.  Ushbu  for- 

mulaga  asosan aholi va korxonalarga ikki holda ayirboshlash uchun 

ko‘proq pul talab qilinadi: narxlar o‘sganda va ishlab chiqarish hajmi 

ko‘payganda.

Kishilar  o‘zlarining moliyaviy  aktivlarini har xil 

shakllarda, 

ma­

salan,  korporatsiya  aksiyalari,  xususiy  yoki  davlat  obligatsiya' ar> 

shaklida ushlab turishlari mumkin. Demak, aktivlar tomonidan, Уа ш 

investitsiyalar uchun pulga talab ham mavjud bo‘ladi.

Aktivlar tomonidan pulga talab foiz stavkasiga teskari 

m u t a n o s i b ­

likda o‘zgaradi. Foiz stavkasi past bo‘lsa, kishilar ko‘proq miqdorda­

gi  naqd  pulga  egalik  qilishni  afzal  ko‘radi.  Aksincha,  foiz  yuqori

612

---

bo‘lganda pulni ushlab turish foydasiz va aktivlar shaklidagi pul miq­

dori ko‘payadi.  Shunday qilib,  pulga bo‘lgan umumiy talab  aktivlar 

tomonidan pulga bo‘lgan talab va ayirboshlash uchun pulga bo‘lgan 

talabning miqdori bilan aniqlanadi.