Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov


 Bozor iqtisodiyotida doimiy va asosiy muammolarning



Download 18,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet199/1093
Sana18.01.2022
Hajmi18,63 Mb.
#388875
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   1093
Bog'liq
83. Iqtisodiyot nazariyasi. Xodiyev B.Y, Shodmonov SH.SH

5.2. Bozor iqtisodiyotida doimiy va asosiy muammolarning

 

hal qilinishi

Ijtimoiy  xo‘jalik  yuritishning  bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan 

y o iin i  tanlagan  har  qanday  mamlakat  mazkur  iqtisodiy  tizimning 

qanday amal qilishini mukammal bilishi muhim hisoblanadi. Buning 

uchun, eng aw alo, har qanday iqtisodiy tizimning umumiy muammo- 

larini ifodalovchi quyidagi savollarga javob topish kerak boiadi:

1) qanday mahsulot va xizmatlami, qancha miqdorda ishlab chiqa­

rish zarur?

2) ushbu mahsulot va xizmatlami  qanday texnika va texnologiya 

vositasida ishlab chiqariladi?

3) bu mahsulot va xizmatlar kim uchun ishlab chiqariladi?

Iqtisodiy adabiyotlarda ushbu muammolar qisqacha -  «nima, qan­

day qilib, kim uchun ishlab chiqarish zarur?» tarzida ifodalanadi. Bu 

muammolar  an’anaviy  iqtisodiyotda  asosan  urf-odatlar,  ko‘p  yillar 

davomida mavjud b o iib  kelayotgan an’analar, milliy, diniy, iqlim va 

boshqa  omillar  ta’sirida  hal  etilsa,  m a’muriy-buymqbozlikka  asos­

langan  iqtisodiy  tizimda  markazlashtirilgan  holdagi  taqsimot  va  re­

jalashtirish orqali  hal  etiladi.  Lekin bozor iqtisodiyoti  bu muammo-

151



lami  o‘zgacha tarzda hal  etadi.  Bunda bozor  iqtisodiyoti tizimining 

o ‘ziga  xos  xususiyatlaridan,  uning  talablari  va  qonun-qoidalaridan 

kelib chiqadi.

Nima  va  qancha  miqdorda  ishlab  chiqarish  zarurligi  bozor  iqti­

sodiyoti  sharoitida  eng  aw alo  iqtisodiy  resurslar bilan ta’minlanish 

darajasiga,  talab  va  taklif nisbatiga  bog‘liq.  Bunda  mavjud  bo‘lgan 

resurslar qanday hajmda band qilinishi yoki qaysi qismi ishlab chiqa­

rish jarayonida foydalanishi ham hisobga olinishi  lozim. Bu savolga 

javob  berishda  korxona  zarar  ko‘rmaslik  va  yuqori  darajada  foyda 

olish uchun intilish qoidasiga  amal  qiladi.  Shu bilan birga mahsulot 

va xizmatlaming  qanday  to‘plami jamiyat  talablarini  to‘la  qondira 

olishi e’tiborga olinadi. Br>7or iqtisodiyoti sharoitida faqat talab mav­

jud  bo‘lgan,  binobarin,  foyda  keltirishi  mumkin  bo‘lgan  mahsulot 

va  xizmatlar  yaratiladi.  Bunda  korxona  foydasi  hajmini  tovami  so- 

tishdan olinadigan umumiy pul daromadi va uni ishlab chiqarishning 

umumiy xarajatlari o ‘rtasidagi nisbat aniqlaydi.

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  iqtisodiy  (sof)  foyda  oluvchi  tar- 

moqning  kengayib  borish  tamoyili  amal  qiladi.  Chunki  foyda  dara- 

jasining nisbatan yuqoriligi bu tarmoqqa kam foydali tarmoqlardagi 

kapitallaming oqib o‘tishini ta’minlaydi. Ammo tarmoqda yangi ish­

lab chiqaruvchilarning paydo bo‘lishi o‘zini o‘zi cheklovchi jarayon 

hisoblanadi.  Chunki  tarmoqqa  yangi  korxonalaming  kirib  kelishi 

bilan  uning  mahsuloti  taklifi  bozor  talabiga  nisbatan jadal  ravishda 

o‘sadi.  Bu asta-sekin mazkur mahsulot narxining pasayishiga hamda 

iqtisodiy  foydaning  yo‘qolishiga  olib  keladi.  Boshqacha  aytganda, 

raqobat bu  foydani  yo‘qqa  chiqaradi.  Bozordagi  talab  va taklifning 

iqtisodiy  foyda  nolga  teng  bo‘lgan  holdagi  nisbati  bu tarmoq  mah­

sulotining umumiy miqdorini belgilab beradi.  Shu vaziyatda tarmoq 

ishlab  chiqarishning  «muvozanatli»  hajmiga  yetadi.  Bozor  talabi 

yoki  taklifida  yangi  o‘zgarishlar  ro‘y  bermaguncha  bu  muvozanat 

buzilmaydi.  0 ‘z-o‘zidan  aniqki,  tarmoqdagi  tovar  ishlab  chiqarish- 

dan zarar ko‘rilishi kutilgan holatda korxona bunday iqtisodiy faoli­

yat turidan voz kechadi.  Buning natijasida zarar ko‘ruvchi yoki past 

foyda  darajasiga  ega  bo‘lgan  tarmoqda  ishlab  chiqarish  hajmi  kes- 

kin  qisqarib,  taklifning  talabdan  ortda  qolishi  ro‘y  beradi.  Bu  esa,

152



sekin-asta mahsulot narxining ko‘tarilishi hamda foyda darajasining 

oshishiga sharoit yaratadi. Natijada tarmoq o‘zining ishlab chiqarish 

hajmini qayta tiklaydi va faoliyati barqarorlashadi.

Ishlab  chiqariladigan  mahsulot  turi  va  miqdorini  aniqlashda 

iste’molchi  talabi  alohida,  muhim  rol  o‘ynashini  ta’kidlash  lozim. 

Iste’molchilaming  tovarlami  sotib  olish  maqsadida  pul  daromadla- 

rini sarflashga tayyorliklari bozor talabi sifatida namoyon bo‘ladi. Agar 

bunday talab hajmi ahamiyatli darajaga yetsa, korxona ushbu mahsu­

lotni  ishlab  chiqarishga  rag‘bat  sezadi,  ya’ni  iste’molchi  talabining 

ko‘payishi, bu mahsulotni ishlab chiqaruvchi tarmoq uchun iqtisodiy 

foyda  keltiradi.  Iste’molchi  talabining  qisqarishi  esa  tarmoq  ishlab 

chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi.  Qisqasi, bozor iqtisodi­

yoti sharoitida iste’molchining talabi qanday mahsulot turlarini ishlab 

chiqarish masalasini  hal  qilishda  muhim rol  o'ynaydi.  Shuningdek, 

nima  ishlab  chiqarish  zarurligini  belgilash ko‘p  darajada resurslami 

yetkazib  beruvchilarga ham  bog‘liq.  Resurslarga  bo‘lgan talab  -  bu 

hosilaviy  talab,  ya’ni  bu  resurslar  vositasida  ishlab  chiqariluvchi 

tovarlar va xizmatlarga b o ig an  talabdan kelib chiqadi. 0 ‘z daromad- 

larini  yuqori  darajaga yetkazishda resurslami  yetkazib beruvchining 

ham bozor talabidan kelib chiqishi shubhasiz. Faqat iste’molchi talabi- 

ga muvofiq tushuvchi tovarlami ishlab chiqamvchi korxonalar foyda 

olib ishlashi mumkin va shu korxonalaming resurslarga b o ig an  talabi 

kuchayadi.  Qisqasi, iste’molchining afzal ko‘rishi uning talabi orqali 

namoyon  boiadi.  Tovar  ishlab  chiqamvchi  va  resurslami  yetkazib 

beruvchilar  o‘z  manfaatlarini  ta’minlash  uchun  bu  talabga  mos 

ravishda,  ya’ni 




Download 18,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   195   196   197   198   199   200   201   202   ...   1093




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish