Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Xeksher-Olin-Samuelson  modeli 

deb  yuritiluvchi  model 

alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  model  asoschilari  E.  Xeksher  va

B.  Olin xalqaro tovar oqimlarining yo‘nalish va tarkibiy tuzilishi qay 

tarzda belgilanishi to‘g‘risidagi zamonaviy tasawurlarni ishlab chiq- 

dilar.  P.  Samuelson  esa  mazkur  fikrlami  amaliy jihatdan  ifodalov- 

chi  matematik  shartlarni  ochib  berdi.  Mazkur  model  asosida 

ishlab

 

chiqarish omillari nisbati nazariyasi 

yotadi. M a’lumki, turli mam­

lakatlar ishlab  chiqarish omillari -  ishchi kuchi,  yer va kapital bilan 

turli  darajada ta’minlanganlar.  Agar mamlakat  faqat  qandaydir bitta 

omil bilan yetarli darajada ta’minlangan bo‘lsa, bu mamlakatda shun- 

day omil sig‘imi katta bo‘lgan tovarlami ishlab chiqarish arzonga tu- 

shadi.  Bu  mamlakat uchun  ulami  ishlab  chiqarish  va  eksport  qilish 

nisbatan foydali hisoblanadi.

Xalqaro  ixtisoslashuvning  qonuniyatlarini  yanada  chuqurroq  tu- 

shunish qiyosiy xarajatlar tahlili asosida ko‘p omilli andoza tuzishga

731

---

olib keldiki,  unda tovarlar harakati bilan birga ishlab chiqarish omil- 

larining  davlatlararo  erkin  harakati  imkoniyatlari  hisobga  olindi. 

0 ‘tkazilgan tadqiqotlarda nafaqat tarmoqlararo, balki tarmoqlar ichi- 

da va mintaqa o‘rtasidagi ixtisoslashuvning qonuniyatlari, mamlakat­

ning material, kapital, mehnat va fan sig‘imli tovarlarga ixtisoslashuv 

sabablari  ochib  berildi.  Ixtisoslashuvga  fan  va  texnika  taraqqiyoti 

hamda texnologik o‘zgarishlar sur’ati va tavsifi ta’sirining xususiyat- 

lari aniqlandi.

1954-yili  amerikalik  iqtisodchi  V.Leontevning  maqolasi  e’lon 

qilinib,  unda  o ‘sha  davrda  kapital  ortiqchaligiga  ega bo‘lgan  mam­

lakat hisoblanuvchi AQSH  eksporti va importida mehnat va kapital 

to‘liq  sarfining  hisob-kitobi  asosida  Xeksher-Olin  nazariyasini  tek- 

shirishgaurinib ko‘rilgan. Bunda AQSH kapital sig‘imiyuqori bo‘lgan 

tovarlami eksport qilib, mehnat sig‘imi yuqori bo‘lgan tovarlami esa 

import qilishi taxmin qilinar edi.  Natija teskari bo‘lib  chiqib,