Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

tushib ketishiga

 aytiladi.

8.  2008-yilda  dastlab  AQSH  ipoteka  bozorlarida  boshlangan ja ­

hon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi  yetarlicha  to‘lov  layoqatiga  ega 

bo‘lmagan,  qarzlami  qaytarish  qobiliyati  shubhali  bo‘lgan  qarzdor- 

larga  ipoteka  kreditlari  berish  amaliyotining jadallashuvi  natijasida 

namoyonbo‘ldi. Aslida jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining asosiy 

sabablari  bo‘lib  rivojlangan  mamlakatlarda  iqtisodiyotni  haddan  zi­

yod ortiqcha erkinlashtirish  siyosati,  ya’ni  «o‘z-o‘zini boshqaruvchi 

bozor»  g ‘oyasini  ilgari  surish  orqali  davlatning  milliy  iqtisodiyotga 

va  xususan  moliyaviy  bozorlarga  aralashuvining  cheklanganligi; 

moliyaviy resurslar bilan real ishlab  chiqarish hajmi  o‘rtasidagi mu- 

tanosiblikning  keskin  buzilishi;  noratsional  pul-kredit  siyosatining, 

hamda qayta moliyalash  stavkasini  surunkali ravishda past  darajada 

ushlab turilishi natijasida qarzga yashashning odatga va kundalik ho- 

latga  aylanishi;  moliyaviy  institutlaming  majburiyatlari  bilan  ustav 

mablag‘lari  o‘rtasidagi  mutanosiblikning  keskin  buzilishi;  qimmatli 

qog‘ozlar  bo‘yicha  reyting  tashkilotlari  tomonidan  soxta  xulosalar 

berilishi va boshqalar hisoblanadi.

9. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining respublikamiz iqtisodiyo­

tiga  ta’siri  boshqa rivojlangan va  ayrim  qo‘shni  davlatlardagiga  qa- 

raganda mazmunan farq  qiladi. Agar boshqa mamlakatlarda bu jara­

yonlar bevosita moliya tizimining  izdan chiqishi  va  ishlab  chiqarish

551

---

hajmlarining  keskin  qisqarib  ketishi,  ko‘plab  yirik  korxonalaming 

yopilishi orqali namoyon bo‘lsa,  0 ‘zbekistonda inqirozning iqtisodi- 

yotga ta’siri jahon xomashyo  bozorlarida  eksport  mahsulotlariga ta­

labning susayishi tufayli narxlaming keskin pasayishi hamda buning 

oqibatida  eksport  daromadlarining  sezilarli  kamayishi,  asosiy  savdo 

hamkorlar  xarid  qobiliyatining  pasayishi  natijasida  tashqi  savdo 

aylanmasining qisqarishi orqali namoyon bo‘ladi.

10. 

Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozining  0 ‘zbekistonga 

ta’sirining  jiddiy  bo‘lmaganligi  quyidagi  yumshatuvchi  omillar- 

ning mavjudligi bilan  izohlanadi:  ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan 

bozor  iqtisodiyotiga  o ‘tishning  bosqichma-bosqich  amalga  oshirish 

yo‘lining  tanlanganligi;  davlat  bosh  islohotchi  sifatida  mas’uliyatni 

o‘z  zimmasiga  olishi  zarurligining  aniq  belgilab  olinganligi; 

0 ‘zbekistonda moliyaviy-iqtisodiy,  byudjet,  bank-kredit tizimi,  shu­

ningdek,  iqtisodiyotning  real  sektori  korxonalari  va  tarmoqlarining 

barqaror hamda uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun yetarli darajada 

mustahkam  zaxiralar  Yaratilganligi  va  zarur  resurslar  bazasining 

mavjudligi;  oqilona  tashqi  qarz  siyosati  olib  borilganligi;  aholining 

ish  haqi  va  daromadlarini  izchil  va  oldindan  oshirib  borish  hamda 

iste’mol  bozorida  narxlar  indeksining  asossiz  tarzda  o‘sishining  ol­

dini olishga doir chora-tadbirlaming izchillik bilan amalga oshirilgan- 

ligi;  davlatning moliyaviy-iqtisodiy va bank tizimlarining nechog‘liq 

barqaror  va  ishonchli  ekanligi,  ulaming  himoya  mexanizmlarining 

kuchliligi.