Toshkent davlati nizami pedagogik universiteti

Маданиятшунослик фанидан тест жавоблари.

№	1	2	3	4
1	Г	Б	В	А
2	Б	А	Г	Б
3	Г	Б	Б	А
4	Г	В	В	Г
5	Б	Г	Г	Г
6	В	В	Г	А
7	Б	Б	Б	А
8	Г	Г	Г	В
9	Г	Г	А	Б
10	Г	А	Г	А
11	В	Г	В	Г
12	Г	Б	В	Г
13	А	А	Б	Г
14	Г	В	Б	Б
15	В	Г	Б	Г
16	Г	Г	Б	Г
17	А	Б	А	Б
18	В	В	А	Г
19	В	Б	Г	Б
20	В	В	В	В
21	А	Г	В	Г
22	А	А	Г	В
23	Г	Б	Г	В
24	Б	Б	В	В
25	Г	Б	Г	Г

GLOSSARIY

Glossariy

AVLONIY, Abdulla (1878-1934) -XIX asir oxiri XX a. boshidagi uzb. milliy madaniyatining mashxur vakillaridan biri, ma’rifatparvar shoir, dramaturg, jurna­list, olim, davlat va jamoat arbobi. XX a. boshlarida jadidchilik xarakatiga qo‘shilib, Toshkentdagi jadidlarning faol ishtirokchilaridan biri bo‘lib tanildi. U yangi usulda, yangicha maktab ochib, dars berdi va darsliklar yozdi.

ADABIY-MADANIY MEROS - xalqimiznmng avlodlardan avlodlarga o‘tib kelayotgan nixoyatda qadimiy, boy A.-m.m.i bor. U xalqimizning urf-odati, rasm-rusmlari, bayramlari, qadimiy bitiklar va arxeologik topilmalar, xalq og‘aaki ijodi namunalari, yozma badiiy adabiyot va fan durdonalari, betakror me’moriy obidalardan iborat.
AKSIOLOGIYa (yun. axio - qadriyat va logos — fan, ta’limot) — qadriyatshunoslik, ma’naviy xodisalardan biri bo‘lgan qadriyatlar sohasini o‘rganadigan, uning qonun va kategoriyalarini tadqiq qiladigan ilm yunalishi, qadriyatlar haqidagi fan.
ANARXIYa (yun. anarchia — boshbosh-doqlik) — davlatda yoki jamiyatni boshqarishda yagona rahbarning, hamma uchun majburiy qonun-qoidalari odob-ahloq me’yorlarining yo‘qligi, hokimiyatga da’vogar turli siyosiy kuchlarning o‘zaro kurashi kuchayishi oqibatida yuzaga keladigan xolat.
ANTROPOGENEZ (yun. antropos va genezis — inson, kelib chikish) — in-sonnint kelib chiqish va jismoniy xamda ma’naviy rivojlanish jarayoni. Bu jarayon tug‘risida turlicha fikrlar, dunyoviy va diniy karashlar mavjud. Dunyoviy qarash tarafdorlari (Darvin, Geksli va Gegel) inson oliy darajada taraqqiy etgan, odamsimon maymunlardan kelib chiqqan degan qarashni ilgari suradi.
AFORIZM (yun. aphorismos — xikmatli suz) — qisqa, lekin chuqur ma’noli, muallifi aniq, ran; xikmatli so‘zlar. A.ning asosiy koidasi sifatida shaklan ixcham, obraz va fikrga boy, xis-tuyg‘u, xulosa va xolatni aniq, mukammal aks ettirish, kuchli emotsional va intellek­tual ta’sir kuchiga ega bulish A.ning asosiy xususiyatidir.
AFFEKT (lot. affectys - ruxiy tulqinlanish, kuchli extiros) - nisbatan tez va qisqa muddatli, kuchli extirosli va emotsional xolat; shax uchun muhim hayotiy vaziyatlarning tez o‘zgarishi bilan bog‘liq, ichki turg‘yon va keskin xa-rakterli uzgarish tarzida namoyon bula­di; muayyan kishining o‘z xatti-xarakatlarini nazorat qila olmay qolishini ifodalaydigan xolat.
AXLOQIY MADANIYaT - jamitdagi ahlokning yuksaklik darajasini, fu-qarolarning ahloqiy saviyasini aks ettiruvchi, shaxsning jamiyatdagi asosiy axlokq me’yorlarini egallashi va o‘zgalar b-n shu asosda munosobatdatda bo‘lishi, o‘zini ahloqiy tomondan muntazam takomillashtirib borishi singari jixatlarni ichiga oladi.
AXURA MAZDA — Avesto ta’limtida zulm va kaboxat egallagan dunyoga, shu jumladann, umidsizlikka uchragan kishilar kalbiga yorug‘lik, ezgulik nurini tarqatuvchi, kishilarni o‘z kuchiga, kelajakka ishonchini mustaxkamlashga va unga yunaltiruvchi qudratli kuch sifatida, madx qilinadgan qudratli, dunyoviy aql ma’nosini ifoda etadi.
BERUNIY, Abu Rayxon (973-1048 yil) - Abu Rayxon Muxammad ibn Ahmad zl-Beruniy — buyuk qomusiy olim va mashxur mutafakkir. B. ilm-fanning deyarli barcha soxalari b-n shugullangan allomadir. U Yakin va Urta Sharkning boy fan va madaniyatini puxta o‘rganib, qadimgi yunon mumtoz ilmi bilan ham chuqur tanishib yirik alloma bulib yetishdi.
BEXBUDIY, Maxmudxo‘ja (1875-1919) — ma’rifatparvar, Turkiston ja-didchilik x.arakatining raxnamosi. U yangi zamon uzb. mad-tinint asoschisi: yangi maktab g‘oyasining nazariyotchisi va amaliyotchisi, uzb. dramachiligini boshlab bergan birinchi dramaturgi, noshir, jurnalist. O‘zdavri ijtimoiy-siyosiy hayotining yirik namoyandasi sifatida mustaqil respublika g‘oyasining yalovbardorlaridan sanaladi. B. Samarkand yakinidagi Baxshitepa qishlog‘ida ruxoniy oilasida tug‘ilgan.
BOBUR, Zahiriddin Muxammad (1483—1530) — uzb. xalqining yirik mu-tafakkiri, davlat arbobi, uzb. mumtoz adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakili, tarixchi olim, shoir va tarjimondir. U temuriylar avlodidan bulib, Xindistonda «Buyuk mugullar imperiyasi» deb nom olgan davlatning asoschisi xisoblanadi.
BUDDIZM (Budda nomidan olin-gan) - diniy-fal-y ta’limot, vujudga kelishi jidatidan ilk jahon dini. B. asoschisi — shaxzoda Siddxartxa Gautama (mil. av. 567—488 yillar) vafotidan sung x.akqik.q t najotkori — "Budda" deb atala boshlagan. Yagona ta’limot sifatida shakllangan B. 18ta maktabga bulinib ket-gan. Bir necha bor uni birlashtirishga urinishlar natijasiz yakunlangan. Xozirgi davrda B.ga 400 mln.dan ziyod e’tikrd k.iluvchilar mavjud.
BUXORIY, Muxammad ibn Ismoil (810—870) — Kur’ondan keyin turadigan mu’tabar manba — xadislarni to‘plash va ularning eng ishonchlilarini ajratib berish orqali shuxrat qozongan, dunyo xalqlari orasida eng buyuk muxaddis sifatida e’tirof etilgan alloma.
VEDALAR VA UPANIShADLAR - I diniy mazmundagi adabiyotlar. Ba’zi taxminlarga ko‘ra, deyarli tuqqiz asr (mil.av 1 1500—600 y.) davomida Xindiston yarim orolida yashab kelgan kad. xalk, va elatlar tomonidan yaratilgan.
GALILEY, Galileo (1564-1641) Italiyaning buyuk mutafakkir, fal., ma­tematika, fizika, astronomiya va san’atshunoslik kabi fan soxalarida yetuk asarlar yaratgan qomusiy olim.
GARMONIYa (yun. harmoniya - aloka, uyg‘unlik) — ma’lum tizim elementlari, tarkibiy qismlari riojlanishining muayyan davrida o‘zaro muvofiq, mutanosib, uzviy botiqlik va aloqadorlik xolatini anglatuvchi jarayon.
GEDONIZM (kad. yun. hedone - zavqlanish, rohatlanish) - insonning bu­tun xayot mazmuni roxatlanishdan iborat, degan g‘oyani ifoda etadigan xolat. G. ga binoan roxatlanishga intilish insonning tabiiy extiyoji, xayotining asosiy xarakatlantiruvchi kuchidir.
GNOSTITSIZM (yun. gnosis - bi-lish) — fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan insongina borliqdagi narsa-xodisalar va jarayonlarning mohiyatini bilishi mumkinligini e’tirof etuvchi falsafiy ta’limot. G. tabiat, jamiyat xaqidagi bilimlar, g‘oyalar borliqning in’ikosi ekanini, o‘z navbatida, ular borliqqa faol ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ta’kidlaydi.
DAOTSIZM — kadimgi Xitoyda vujudga kelgan, mutafakkir Lao Szi asos solgan diniy-falsafiy ta’limot. Lao Szi I "Dao", "Si" ta’limotini ishlab chikqan. Keyinchalik bu ta’limot Daotsizm deb atalgan.
DINIY EKSTREMIZM - ekstremizmning diniy sohada namoyon bulish shakli. D.e. muammolarni xal etishda o‘ta keskin chora-tadbirlarni, fikr-qarashlarni yoqlovchi nazariya va amaliyotni anglatadi.
JADIDChILIK (arab, yangi) - XIX a. oxiri XX a.ning birinchi choragida Markaziy Osiyo, Qirim, Kavkaz, Volga bo‘yi xududlarida shakllangan, yangi zamonaviy maktab, matbaa va taraqqiyotning ilg‘or usul va yo‘llarini yoqlab chiqqan ijtimoiy ma’rifiy xarakat.
ZARDUShTIYLIK (otashparastlik, zoroastrizm) — mil.av. VTII-VII a. quyi Amudaryo xududi va Marg‘iyonada vujudga kelgan yakkaxudolikni targ‘ib etadigan din. Zardusht tomonidan isloh qilinib, takomillashtirildi. Bu ta’limot mil. av. VII asrda Aryashayona davlatining inqirozga yuz tutgan davrida vujudga keldi.
IBN SINO, Abu Ali (980-1037) -tibbiyot soxasida jaxon xalqlari e’ti-rofiga sazovor bo‘lgan, astronomiya, ma­tematika, mantik, fasafa, she’riyat va boshqa qator fan sohalarida yetuk asarlar yaratgan qomusiy olim.
IDEALIZM (yun. idea - roya, fikr) — insoniyat tafakkur tarixidagi eng qadimgi o‘ziga xos falsafiy yo‘nalishlardan biri. U ong va ruhni borliqning yagona asosi deb e’tirof etadi.
IERARXIYa (yun. hieros — mukaddas /va arche — xokimiyat) — koinotning tuzilishidan to davlat, jamiyat, tabiat, turli tizim va tashkilotlarning quyidan yuqoriga, yuqoridan quyiga, oddiydan murakkabga, murakkabdan oddiy tuzilmalarga qarab yo‘nalgan pog‘onalari, bosqiich va darajalari, o‘sish, yuksalish tartiblaridir.
IJTIMOIY MUNOSABATLAR jamiyat xayotida moddiy va ma’aviy faoliyatlar natijasida turli sub’ektlar o‘rtasida qaror topadigan o‘zaro munosobat va xarakat mezonlari bo‘lib, moddiy va ma’naviy munosobatlarga bulinadi.
INDIVIDUALIZM (lot. mdividium bulinmas) — insonning shaxsiy xayoti jamoaga bog‘liq bo‘lmagan, faqat uning o‘ziga tegishli alohida bir xodisa deb qaraydigan, jamiyat manfaatlaridan inson xuquqlarini mutlaq ustun qo‘yadigan falsafiy -axloqiy ta’limot.
INKVIZITSIYa (lot. inquizitio — tekshiruv, qidiruv) — katolik cherkovi tomonidan erkin fikrli shaxslarga, papa xokimiyatining g‘oyaviy dushmanlariga karshi kurashish maqsadida tuzilgan, bevosita Rim papasi tasarrufida bo‘lgan, 1231 yildan e’tiboran dominikanlar ordeniga topshirilgan.
ISLOM (arab, buysunish, itoat etish, o‘zini Allox irodasiga topshirish) — dunyoda eng keng tarqalgan dinlardan biri. I. diniga jaxonda qariyb 1,5 milliard kishi e’tikod qiladi. Muqaddas I. manbalari Kur’oni karim va Xadisi shariflarda aytilishicha, insonlarni tug‘ri yulga solish uchun Allox tomonidan yuborilgan oxirgi iloxoy dindir.
KIYINISh MADANIYaTI - insonning tashkqi qiyofasi, shuningdek, ma’naviy dunyosi, estetik didi, axloqiy sifatlari va aqliy saloxiyatini ifoda etadigan, ko‘xna bitiklarda kiyim, bilim, did, farosat, uyat kabi insoniy fazilatlar bilan borliq xolda talqin etilgan.
KOMIL INSON - milliy g‘oyaning asosiy tamoyillaridan biri. K.i. g‘oyasi va uni amalga oshirishga bo‘lgan intilish insoniyat sivilizatsiyasining ma’no -mazmunini tashkil qiladi. K.i. xaqidagi ta’limot insonning ma’naviy, axloqiy, intellektual va jismoniy nazaridan yetuklik darajasiga ko‘tarilishini ko‘zda tutadi.
KONSERVATIZM- (lot. conservatisme -ximoya qilmoq) lug‘aviy ma’noda: a) taraqqiyotga, yangilikka, ilg‘or g‘oyalarga dushmanlik; b) eskilikni, eski tartib qoida va tamoyillarni saqlab qolishi, tiklashga intilish; v) mavjud tartibot muassasalari va ijtimoiy – ma’naviy qadriyatlarni ximoya qiluvchi ijtimoiy siyosiy ta’limot va siyosiy qarashlar tizimini anglatadi.
KOPERNIK Nikolay - (1473-1543) -bukj polyak mutafakkiri va astronomi. 1491—1495 yillarda Krakov universitetida taxsil oldi.
KOSMOPOLITIZM - (yunon kosmopolites — dunyo fukarosi) — dunyo fuqaroligini da’vo qilish, shuningdek, milliy va davlat suverenitetini rad etish, turli milliy an’ana, xamda vatanparvarlik tuyg‘usidan voz kechish g‘oyasini ilgari suradigan qarash.
MADANIY BOYLIKLAR - ajdodlardan avlodlarga vorisiylik asosida yetib kelgan, insoniyatning buguni va kelajagi uchun katta axamiyatga ega bo‘lgan moddiy va ma’naviy boyliklar, butun insoniyat mulkini tashkil etuvchi buyuk madaniy va tabiiy yodgorliklarni ifod etuvchi xolat.
MADANIYaT (arab. shaxarga oid, farovon maskan, taraqqiyot uchog‘i) — tabiat va o‘zaro munosobatlarda aks etadigan inson faoliyatining o‘ziga xos shaklini ifodalaydi.
MADANIYaT FALSAFASI–madaniyatning moxiyati, rivojlanish qonuniyatlari, taraqqiyot bosqichlari va istiqbollarining yaxlit, bir butun xodisa sifatida o‘rganuvchi falsafiy fan.
MADANIYaTSIZLIK - insoniyatning moddiy va ma’naviy boyliklari, kashfiyot, yangilik, ijod namunalari, maishiy va ma’nay soxalarda erishilgan bepisandlik, tarbiyasizlik.
MAPFIHOHIY Burxoniddin- (1123 yil tug‘ilgan) — Sharq, uyg‘onish davri qomusiy allomalaridan biri, jahon madaniyati va ilm-faniga qo‘shgan xissasi butun dunyoda e’tirof etilgan buyuk siymo — Abul-Xasan Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul Jalil al-Farg‘oniy ar-Rishdoniy Marg‘inoniy.
MILLIY MEROS - tarixiy taraqqiyotning o‘tmishga aylangan boskichida muayyan millatning ajdodlari aql-zakovati, kobiliyati va mehnati bilan yaratilgan barcha moddiy va ma’naviy boyliklar majmuini ifodalovchisi.
MIF ( yun. mifhos — afsona, rivoyat, asotir) — ibtidoiy davr kishilari ongi va tasavvurida inson, tabiat, jamiyat va koinotning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq vokealar, shuningdek, tabiat va jamiyat xodisalarining aks etishi.
MOTURIDIY Abu Mansur (870-944 Samarqandning Moturid qishlog‘ida o‘rta asarlarda keng taqalgan kalom ilmining musulmon olamidagi mashxur nazariyotchilaridan biri yirik fiqiq (musulmon qonunshunosi) va musofir olamida keng tanilgan iloxiyatchi mutaffakkir ataladi.
NAKShBAND, Bahouddin (1318-1389) — islom tasavvuf ilmi va amali-yotida yuksak mavqega erishgan buyuk mutafakkir. Asl ismi Muxammad ibn Mu-Xammad Baxouddin Naqshband Buxoriy bo‘lib, xalq orasida Baxouddin, Xoja Ba-Xouddin, Baxouddin Balogardon yoki Shox Naqshband nomlari ham keng tarqalgan mashxur avliyo, naqxibandiya tarikqatining asoschisi.
OMMAVIY MADANIYaT - madaniyatning murakkab, xamma vaqt bir xil tal­lin kilinmaydigan o‘ziga xos shakli. O.m.ni Fapb madaniyati bilan bog‘liq xodisa deb tushunish, shuningdek, uni g‘oyasizlik, sifatsizlik va didsizlik namunasi sifatida baxolash keng tarqalgan.
PLATON - mil.av. 427-347, yunonistonlik buyuk faylasuf. Attika sulolasi vakili Kodra oilasida tug‘lgan. Onasi Periktiona davrining taniqli odamlari—mashxur qonunshunos Solon va xukmdor Kritiylar sulolasidan.
RAMAZON (arab. qiyinchilikni yengish) — 1) xijriy yil xisobining tuqqizinchi oyi, Allox Muxammadga (s.a.v.) Kur’onni vahiy qilib, Jabroil (a.s.) orqali nozil etgan; 2) r. oyida bolalar shu nomda she’rlar tuqib, eshikma-eshik, uyma-uy yurib aytadilar; 3) R. oyida tugilgan erkaklar ismi. Bu oy muqaddas oy xisoblanib, bir oy davomida ro‘za tutish buyurilgan.
RENESSANS (frans. renaissance —uyg‘onish) — insoniyat ma’naviy tar-yotidagi uyg‘onish davri. XI a.dan e’tiboran Yevropada R. davri boshlandi. Tabiiyki, ushbu ijtiy-tarixiy jarayon Yevro­paning turli mamlakatlarida turlicha kechdi. R. davri Yevropada uch asosiy bosqichni: ilk bosqich (XIII a.), yetuklik bosqichi (XV a.) va oxirlab kolgan sunggi bosqich, (XVI a.) ni bosib o‘tgan.
ROMANTIZM — badiiy adabiyot va san’atdagi ijodiy yondashuv va uslublardan biri. R., realizm, tanqidiy realizmning xar biri adabiy taraqqiyot jarayonining ma’lum bosqichida tarixiy zarurat sifatida yuzaga kelgan
SENTIMENTALIZM (frans. sentimental —— sezuvchan so‘zidan) — o‘rta aslarda Fapb zodagonlarning buzuq ahloqiga karshi norozilik kayfiyatini ifodalaydigan oqim.
SINTOIZM (yapon. sinto — xudolar yuli) — Yaponiyada keng tarqalgan milliy din. XVIII asrda S.ni buddizmdan farqlash uchun "Sinto" atamasi qo‘llanigilgan. U buddizmdan ko‘plab marosim va tasavvurlarni meros qilib olgan.
TAVXID (arab, yakkaxudolik) — yakkaxudolik xaqidagi ta’limot. Alloxning birligiga ishonish, Uni yagona deb bilish, Alloxning zotida ham, sifatlarida ham, ishlarida ham, fe’lida xam, ismlarida ham, xukmlarida ham sherigi yuq
TOTEMIZM (ing. totemis; xinducha atotem — uning urg‘i, nasli) — ibtidoiy jamoatning ilk dinlaridan biri. U kishilarning ma’lum guruhi bilan hayvon va usimliklarning muayyan turlari o‘rtasida qon-qardoshlik bor degan e’tiqodga asoslanadi.
UNIVERSITET (lot. universitas - / majmua yig‘indi) oliy ilmiy muassasa; turli sohalar uchun mutaxassislarni tayyorlash, ayni vaktda ilm, tadqiqot, kashfiyotlar amalga oshiriladigan oliy ta’lim muassasasini anglatuvchi atama. Dastlabki madrasalar shaklida islom mamlakatlarida paydo bo‘lgan edi. Uni­versal ta’lim va ilmiy kashfiyotlar borasida IX-X asrlar va umuman o‘rta aslarda Bag‘dod, Balx, Basra, Damashq, Xamadon, Tabriz, Samarkand, Buxoro, Nasaf, Gurganj, Kesh, Shosh shaxarlaridagi madrasalar nixoyatda mashxur bo‘lgan va ularda yetishgan allomalar Yevropa mamlakatlarda ham yaxshi tanilganlar.
UTOPIZM (yun. utopos — xayoliy, mavjud bo‘lmagan joy) — lugaviy ma’-/noda inson, davlat yoki jamiyatning kelajakdagi mukammal (ideal) shakli xakdda-gi ta’limot)
FETIShIZM (frans. fetishisme -tilsim, but) — tabiatdagi narsa va xodi-salarga e’tiqod qiluvchi diniy tasavvurlar majmui
FIKH (arab, bilim, t., musulmon huquqi) — islom huquqshunosligidir.