Toshkent davlat yuridik universiteti

Yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilishning 
iqtisodiy  mexanizmini  huquqiy  ta’minlash
  –  bu 
yerlardan 
foydalanish 
va 
muhofaza 
qilish 
chora-tadbirlarini 
rejalashtirish,  moliyalashtirish,  yer  uchun  haq  to‘lash  va  unga  zararli 
ta’sir  ko‘rsatganlik  uchun  to‘lovlar  undirish,  iqtisodiy  rag‘batlantirish, 
iqtisodiy  jazo  choralarini  qo‘llash  bilan  bog‘liq  qoida-talablarning 
qonun hujjatlarida mustahkamlanishidir.  
Esda tuting! 
 

---

126 
 
Yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilishga  doir  chora-tadbirlarni 
amalga  oshirishda  iqtisodiy  mexanizmning  ikki  asosiy  jihatiga  e’tibor 
qaratish  lozim.  Iqtisodiy  mexanizmning  shakllanishi  birinchidan, 
yerlarni  muhofaza  qilish  bo‘yicha  tadbirlarni  moliyalashtirish  va  pul 
mablag‘lari  jamg‘arilish  manbai  bo‘lib  xizmat  qilsa,  ikkinchidan,  yer 
egasi, yerdan foydalanuvchi, ijarachi va yer uchastkasi mulkdoriga  real 
ta’sir  ko‘rsatib,  ularni  qonunchilikda  mavjud  talablarni  bajarishga 
undaydi.  
Yerlardan foydalanish va muhofaza qilish iqtisodiy mexanizmining 
quyidagi xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: 
1)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmining  yer  egasi,  yerdan  foydalanuvchi,  ijarachi  va  yer 
uchastkasi  mulkdori  uchun  iqtisodiy  rag‘batlantirish  vositasi  sifatida 
baholanishi; 
2)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmining 
ayrim 
turlarida 
davlat 
majburlov 
choralaridan 
foydalanilishi  (masalan,  yerlardan  nooqilona  foydlanganlik  hamda 
qonunlarda  belgilangan  talablarni  buzganlik  uchun  iqtisodiy  jazo 
choralari qo‘llashda, yerlardan foydalanganlik uchun soliq undirishda);  
3)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmida  ma’muriy-huquqiy  vositalarning  iqtisodiy  rag‘batlantirish 
usullari bilan o‘zaro uyg‘unlashganligi; 
4)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmini  huquqiy  ta’minlashda  yer  qonunchiligi  tamoyillarning 
ustuvor mavqe kasb etishi; 
5)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilishda  iqtisodiy 
manfaatdorlik 
yer 
qonunchiligi 
talablariga 
asoslangan 
holda 
ta’minlanishi; 
6)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmining  yerlardan  oqilona,  ilmiy  asoslangan  tarzda  hamda 
samarali foydalanishni ta’minlovchi vosita sifatida namoyon bo‘lishi; 
7)
 
yerlardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  iqtisodiy 
mexanizmining  huquqiy  institut  sifatida  bir  qator  vosita  va  usullar 
majmuidan 
(yerlardan 
foydalanganlik 
uchun 
to‘lov,  iqtisodiy 
rag‘batlantirish,  iqtisodiy  jazo  choralarini  qo‘llash,  sug‘urta  va 
jamg‘armalar) tashkil topishi.  
Ushbu  xususiyatlarning  yuridik  tabiatini  tahlil  qilgan  holda 
ta’kidlash joizki, yerlardan foydalanish va muhofaza qilishning iqtisodiy 
mexanizmini  huquqiy  ta’minlash  Respublikamizni  barqaror  ijtimoiy-

---

127 
 
iqtisodiy  rivojlanishi  va  taraqqiy  etishini  belgilab  beruvchi  omil  bo‘lib 
xizmat  qilib,  yerlardan  oqilona  va  samarali  foydalanishning  iqtisodiy-
huquqiy  asoslarini  belgilab  beradi  hamda  inson  va  tabiat  o‘rtasidagi 
munosabatlar uyg‘un muvozanatda rivojlanishiga ko‘maklashadi.