|
9.4. Soliq qonunchilik hujjatlarini buzganlik uchun jinoiy
javobgarlik
Mamlakatimizda yuz berayotgan iqtisodiy qayta qurishlar, xo’jalik
faoliyatini yuritish sharoitlarining o’zgarishi, tadbirkorlikning rivojlanishi,
turli subyektlar o’rtasida raqobatning avj oldirilishi va boshqa bozor
iqtisodiyoti munosabatlarining rivojlanishi va chuqurlashib borishi
natijasida, jamiyatda soliq sohasida bizga ma’lum bo’lmagan yangi
ko’rinishdagi huquqbuzarliklarni yuzaga keltirdi. Bozor iqtisodiyoti
rivojlangan mamlakatlarda soliq sohasida yuz beradigan huquqbuzarliklar
- odatiy va ko’p tarqalgan hodisalardan biri bo’lib, ular o’rtasida soliq
jinoyatlari (o’zining ijtimoiy xavfliligi va xususiyatlari bilan) ajralib
turadi.
Sobiq Ittifoq davridagi jinoyat qonunchiligi soliq va boshqa
to’lovlarni to’lashdan bo’yin tovlaganlik uchun javobgarlikni nazarda
tutmagan hamda bu borada hech qanday amaliyotga ega bo’lmagan.
Davlat o’ziga kerak bo’lgan moliyaviy mablag’larni, davlat mulki
hisoblangan tashkilotlarning ajratmalaridan shakllantirgani sababli,
soliqlar budjet manbasi sifatida “ikkilamchi” xususiyatga ega bo’lgan.
Jamiyatning rivojlanishi va aynan 1985 yildan boshlab qayta qurish
siyosatining olib borilishi natijasida, Sobiq Ittifoq jinoyat qonunchiligiga
(1986 yilda) 179-moddasi, ya’ni daromadlar haqida deklaratsiya berishdan
bo’yin tovlaganlik uchun jinoiy javobgarlik o’rnatildi.
Har qanday jinoyat to’g’risida so’z yuritganda, birinchi navbatda
uning ijtimoiy xavfiga e’tiborni qaratish lozim.
Soliq jinoyatlarining ijtimoiy xavflilik darajasini aniqlash vaqtida,
birinchi navbatda uning ijtimoiy zararini, ya’ni O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi va qonun hujjatlari bilan belgilangan, soliq va boshqa
to’lovlarni to’lashda ifodalangan - ommaviy-huquqiy majburiyatga tajovuz
qilinishini e’tiborga olish lozim.
O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 14-moddasiga binoan
Jinoyat kodeksi bilan taqiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat
yoki harakatsizlik) jazo qo’llash tahdidi bilan jinoyatdeb topiladi.
Jinoyat kodeksi bilan qo’riqlanadigan obyektlarga zarar yetkazadigan
yoki shunday zarar yetkazish real xavfini keltirib chiqaradigan qilmish
ijtimoiy xavfli qilmish deb topiladi.
241
Jinoyatlar o’z xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasiga ko’ra:
ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan jinoyatlar;
uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar;
og’ir jinoyatlar;
o’ta og’ir jinoyatlarga bo’linadi.
Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibining barcha
alomatlari mavjud bo’lgan qilmishni sodir etish javobgarlikka tortish
uchun asos bo’ladi.
Jinoiy javobgarlik - jinoyat qonunchiligi me’yorlarini ijro etilishini;
jinoiy munosabat ishtirokchilariga yuklatilgan huquq va majburiyatlarni
amaliy bajarilishi jarayonini; maxsus organ – sud tomonidan shaxsning
ijtimoiy xavfli xatti-harakatining salbiy baholanishini; bu shaxsga nisbatan
davlat majburlov chorasi - jinoiy jazo qo’llanilishini anglatadi.
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 184-moddasi soliqlar yoki boshqa majburiy
to’lovlarni to’lashdan bo’yin tovlash deb nomlanib, unga ko’ra:
Foyda (daromad) yoki soliq solinadigan boshqa obyektlarni qasddan yashirishni, kamaytirib
ko’rsatishni, shuningdek davlat tomonidan belgilangan soliqlarni yoki boshqa majburiy to’lovlarni
to’lashdan qasddan bo’yin tovlashni ancha miqdorda sodir etish, shunday qilmish uchun ma’muriy
jazo qo’llanilganidan keyin ro’y bergan bo’lsa, - eng kam oylik ish haqining bir yuz ellik
baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq
bilan jazolanadi.
Soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlarni to’lashdan bo’yin tovlash: takroran yoki ko’p
miqdorda sodir etilgan bo’lsa, - eng kam oylik ish haqining bir yuz ellik baravaridan uch yuz
baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud uch
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Soliqlar yoki boshqa majburiy to’lovlarni to’lashdan bo’yin tovlash juda ko’p miqdorda
sodir etilgan bo’lsa, - eng kam oylik ish haqining uch yuz baravaridan olti yuz baravarigacha
miqdorda jarima yoki uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Qasddan yashirilgan, kamaytirib ko’rsatilgan foyda (daromad) bo’yicha soliqlar va boshqa
majburiy to’lovlar to’liq to’langan taqdirda, ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo
qo’llanilmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 179-moddasida soxta tadbirkorlik uchun
jinoiy javobgarlik belgilangan bo’lib, unga ko’ra ustavida ko’rsatilgan faoliyatni amalga oshirish
maqsadini ko’zlamasdan ssudalar, kreditlar olish, foydani (daromadni) soliqlardan ozod qilish
(soliqlarni kamaytirish) yoki boshqacha mulkiy manfaat ko’rish maqsadida korxonalar va boshqa
tadbirkorlik tashkilotlari tuzish - eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha
miqdorda jarima yoki besh yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch yilgacha axloq
tuzatish ishlari yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Soliqqa
oid
qonunchilik
hujjatlarini
buzganlik
uchun
huquqbuzarliklar uchun javobgarlikni adolatli bo’lishi, shuningdek
davlatimiz tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida
javobgarlikni liberallashtirish yuzasidan amalga oshirilgan chora-tadbirlar
davlatimiz tomonidan tadbirkorlik subyektlarini qo’llab-quvvatlashga,
242
ishlab chiqarishni rivojlantirishga, hamda iqtisodiyotni mustahkamlashga
qaratilgan muhim chora-tadbirlardir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
