Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Тадбиркорлик фаолиятини ҳуқуқий таъминланганлик 
даражасини юқорилиги
– бу ўринда ким томонидандир 
ўзбошимчаликлар содир этилишини камайтиради ва охир оқибатда 
ҳуқуқий ҳимояни юксак савиясини таъминлайди.
Албатта, тадбиркорлик фаолиятини батафсил ҳуқуқий тартибга 
солинганлиги жуда муҳим ижобий ҳолат ҳисобланади. Айни вақтда 
бу борада барча муаммолар ҳал этилган деб айтиш қийин. Афсуски, 
тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосларини ташкил этувчи норматив 
массивда аксарият кўпчилик турли идоралар меъёрий хужжатлари 
ташкил этади. Одатда қонунларда мустаҳкамланган норматив умумий 

---

XII БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш 
347 
йўналиш билан идоравий манфаатлар мустаҳкамлаб қўйилади, бу эса 
холислик, адолат, оқилоналик, инсофлилик каби умумий тамойиллар 
мазмунига ҳар доим ҳам тўла мувофиқ келавермайди.
Шу сабабли ҳам, 
ривожланган мамлакатлар тажрибасида
идоравий ҳужжатлар орқали ҳуқуқий тартибга солиш иложи борича 
кам қўлланилади. 
Шу сабабли ҳам келгусида хўжалик-тадбиркорлик фаолиятини 
тартибга солишда идоравий меъёрий ҳужжатлар (Марказий Банк, 
Молия ва Иқтисодиёт вазирликлари, Давлат божхона ва Давлат солиқ 
қўмиталари каби идоралар чиқарган ҳужжатлар) ўрнига қонунлар 
билан тартибга солишга кенг ўрин бериш лозим. 
Тадбиркорлик фаолиятини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий 
асослари энг Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан қабул 
қилинаётган қонуности ҳужжатлари алоҳида концептуал аҳамият 
касб этади. Хусусан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 
Хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳуқуқлари ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш тизимини янада такомиллаштириш, 
тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун қулай ҳуқуқий ва 
иқтисодий шарт-шароитларни шакллантириш мақсадида 2005 йил 24 
июнда қабул қилинган “
Тадбиркорлик субъектларининг хўжалик 
соҳасидаги ҳуқуқбузарликлари учун молиявий жавобгарлигини 
эркинлаштириш тўғрисида”ги ПФ-3622-сон Фармони,
2011 йил 24 
августда ишбилармонлик муҳитини янада тубдан яхшилаш, бозор 
ислоҳотларини либераллаштириш ва чуқурлаштириш йўлидан жадал 
ҳаракат қилиш, тадбиркорликка кўпроқ эркинлик бериш, кичик 
бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йўлидаги тўсиқ 
ва ғовларни бартараф этиш, кичик бизнес ва хусусий 
тадбиркорликнинг мамлакат иқтисодиётидаги роли ва улушини 
ошириш, экспорт слоҳиятини ривожлантириш, аҳоли бандлигини ва 
даромадларини таъминлаш мақсадида қабул қилинган “
Кичик бизнес 
ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун қулай 
ишбилармонлик муҳитини шакллантиришга доир қўшимча чора-
тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4354-сон, 
2011 йил 4 апрелдаги
 
“Тадбиркорлик субъектларини текширишларни янада қисқартириш 
ва улар фаолиятини назорат қилишни ташкил этиш тизимини 
такомиллаштириш 
борасидаги 
қўшимча 
чора-тадбирлар 

---

XII БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш 
348 
тўғрисида”ги ПФ-4296-сон, 
2011 йил 25 августдаги
“Бюрократик 
тўсиқларни бартараф этиш ва тадбиркорлик фаолияти эркинлигини 
янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-1604-сон, 
2014 
йил 15 апрелдаги
“Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш ва 
давлат хизматларини кўрсатиш билан боғлиқ тартиботларни янада 
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-2164-сон, 
2014 йил 7 апрелдаги
“Ўзбекистон Республикасида инвестиция 
иқлими ва ишбилармонлик муҳитини янада такомиллаштиришга 
доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4609-сон фармон 
ва қарорларини
алоҳида таъкидлаш лозим. Хусусан, 2014 йил 7 
апрелдаги “
Ўзбекистон Республикасида инвестиция иқлими ва 
ишбилармонлик муҳитини янада такомиллаштиришга доир қўшимча 
чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4609-сон Фармони
га кўра 2014 
йил 1 июндан давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг, 
маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг расмий веб-сайтларида 
чоп этилмаган уларнинг тадбиркорлик субъектлари билан ўзаро 
муносабатлар масалаларини тартибга соладиган меъёрий-ҳуқуқий ва 
бошқа ҳужжатлари талабларини бузиш ҳолатлари учун тадбиркорлик 
субъектларига жавобгарлик чораларини қўллаш тақиқланиши 
белгилаб қўйилди. Шу билан бирга ушбу Фармонга кўра, 
тадбиркорлик 
фаолиятини 
амалга 
ошириш 
жараёнини 
мураккаблаштиришни ва тадбиркорлик субъектларига янги юри дик 
мажбуриятлар 
юклатишни 
назарда 
тутадиган, 
шунингдек 
тадбиркорлик субъектларига юри дик жавобгарликнинг янги 
чораларини белгилайдиган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари улар 
расман чоп этилган фурсатдан бошлаб, уч ойдан олдин бўлмаган 
муддатда кучга криши белгиланди.
2014 йил 7 апрелдаги “
Ўзбекистон Республикасида инвестиция 
иқлими ва ишбилармонлик муҳитини янада такомиллаштиришга 
доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-4609-сон Фармон
га 
кўра, тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш жараёнини 
мураккаблаштиришни ва тадбиркорлик субъектларига янги юридик 
мажбуриятлар 
юклатишни 
назарда 
тутадиган, 
шунингдек 
тадбиркорлик субъектларига юридик жавобгарликнинг янги 
чораларини белгилайдиган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлари улар 
расман чоп этилган фурсатдан бошлаб, уч ойдан олдин бўлмаган 
муддатда кучга кириши белгиланди. 

---

XII БОБ. Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқ ва қонуний 
манфаатларини ҳимоя қилиш 
349 
Низоларни ҳал этиш давлат тизимида хўжалик-тадбиркорлик 
низолари муайян ваколатли давлат идоралари томонидан ҳал этилади. 
(Масалан, контрактация шартномаси бўйича низолар туман 
ҳокимлиги ҳузуридаги инспекция, интеллектуал мулк объектларига 
ҳуқуқий муҳофаза ҳужжати бериш билан боғлиқ низолар Ўзбекистон 
Интеллектуал мулк Агентлиги Аппеляция Кенгаши томонидан ва 
ҳ.к.). Кўп ҳолларда давлат идораси қарори устидан судга шикоят 
қилиш мумкин. 
Тадбиркорлик субъектлари ўртасидаги хўжалик низоларини суд 
орқали 
ҳал 
этиш 
тизими 
ҳам 
пухта 
ишлаб 
чиқилган. 
Конституциянинг 111-моддасига асосан мулкчиликнинг турли 
шаклларига асосланган корхоналар, муасасалар, ташкилотлар 
ўртасидаги, шунингдек тадбиркорлар ўртасидаги, иқтисодиёт 
соҳасида ва уни бошқариш жараёнида вужудга келадиган хўжалик 
низоларини ҳал этиш Олий хўжалик суди ва хўжалик судлари 
томонидан уларнинг ваколатлари доирасида амалга оширилади. 
Хўжалик судларида низоларни кўриб чиқиш ва ҳал этиш тартиби 
Хўжалик процессуал кодекси билан тартибга солинади. Хўжалик 
судларини иш юритиш тартиби умумий судларни иш юритиш 
тартибидан нисбатан соддалиги, тезкорлиги билан ажралиб туради 
(масалан, суд буйруғи тартибининг мавжудлиги). Хўжалик юритувчи 
субъектлар даъво аризаси беришда ўз пул маблағларига эга 
бўлмасалар, давлат божи тўлашни ҳал қилув қарори чиқарилгунга 
қадар кечиктиришга йўл қўйилади. Хўжалик низоларини ҳал этиш 
учун алоҳида суд тизимининг мавжудлиги хўжалик қонуний ҳуқуқ ва 
манфаатларини ҳуқуқий ҳимоя қилишни осонлаштиради ва реал 
амалга оширилишни ўзига хос кафолати бўлиб ҳисобланади.
Хўжалик–тадбиркорлик соҳасида вужудга келган низоларни ҳал 
этишнинг