Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

“Енгиб 
бўлмайдиган кучлар (форс-
мажор) ҳолатларини тасдиқлаш тартиби тўғрисида”
ги Низомга 
асосан берилади.
Ташқи иқтисодий фаолиятда шартномавий мажбуриятларни 
бажармаган ёки лозим даражада бажармаганлик учун жавобгарлик 
умумий асосларда ФК ҳамда “Хўжалик юритувчи субъектлар 
Форс-мажор
– бу тарафларнинг иродаси ва 
фаолиятларига 
боғлиқ 
бўлмаган 
табиат 
ҳодисалари ёки ижтимоий-иқтисодий ҳолатлар 
сабабли юзага келган шароитларда тарафларга 
қабул қилинган мажбуриятларни бажариш 
имконини бермайдиган фавқулодда, олдини 
олиб бўлмайдиган ва кутилмаган ҳолатлар 

---

VII БОБ. Ташқи иқтисодий фаолиятнинг ҳуқуқий тартибга солиниши 
224 
Халқаро тижорат арбитражи
– ташқи 
иқтисодий фаолиятдан келиб чиқадиган 
низоларни 
тарафларнинг 
келишуви 
асосида арбитр/лар (холис) томонидан 
якуний қарор қабул қилиш орқали ҳал 
этиш таомили
фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида”ги Қонунда 
белгиланган жавобгарлик чораларини қўллаш мумкин. Шу билан 
бирга чет эллик тараф миллий қонунчилигида белгиланган 
жавобгарлик чораларидан бирини қўллаши мумкин. Бундай ҳолатда 
ушбу масала тарафларнинг ўзаро келишуви асосида ҳал этилиши 
мумкин.
Кўп ҳолларда импорт-экспорт шартномаларда низони ҳал этиш 
усули сифатида халқаро тижорат 
арбитражи билгиланади. Шу 
сабабли тарафлар низо чиққанда 
қайси арбитраж регламентидан 
фойдаланишлари 
ҳамда 
арбитраж жойини аниқ белгилаб 
олишлари мақсадга мувофиқ. Бундай ҳолда доимий арбитражларнинг 
стандарт арбитраж изоҳларидан фойдаланиш мумкин.
Шуни ҳам эътиборга олиш лозим, одатда низони ҳолислик 
асосида кўриб чиқиш мақсадида арбитраж шартнома тарафлари 
жойлашган ҳудудда эмас, балки учинчи давлат ҳудудида ўтказилади. 
Таъкидлаш жоизки, халқаро тижорат арбитражи арзон таомиллардан 
эмас. Бироқ у ҳозирда ташқи иқтисодий фаолият билан боғлиқ 
низоларни ҳал этишда кенг тарқалган самарали усул сифатида 
халқаро ишбилармонлик ҳамжамияти томонидан тан олинган.
Шу ўринда импорт-экспорт шартномаси қайси тарафнинг 
ҳуқуқига бўйсиниши ёки умуман учинчи давлат ҳуқуқига бўйсиниши 
аниқ белгилаб қўйилиши лозим. Бундай шартни киритилмаслиги 
келажакда низо чиққанда муаммо туғдириши мумкин. Бу ҳолатда 
шартномавий муносабатларга қўлланиши лозим бўлган ҳуқуқ 
халқаро хусусий ҳуқуқ нормалари асосида арбитраж томонидан 
белгиланади (Қаранг: Ўз.Р. ФКнинг VI-бўлими).