Toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat-protsessual huquqi

Jinoyat protsess prinsiplari tizimi – bu jinoyat protsessining o‘zaro uzviy bog‘liq tizimi elementlari sifatida namoyon bo‘luvchi asosiy huquqiy asoslarini majmuidir.

Jinoyat protsessi prinsiplari huquqiy talablarning oddiy majmuasi bo‘lmasdan ular yaxlit tizimni tashkil etadi. Prinsiplar tizimi jinoyat protsessi mazmun – mohiyati va maqsadlarini belgilab beradi.

Prinsiplar tizimi qonuniylikni bir xilda tushunish va jinoyat ishini yuritishga mas’ul bo‘lgan barcha davlat organlari, mansabdor shaxslari tomonidan Jinoyat-protsessual kodeksi huquqiy ko‘rsatmalarini amaliyotda bir xilda qo‘llashlarini ta’minlaydi, jinoyat protsessi to‘g‘risidagi qonun normalarining rivojlanishi va takomillashtirilishida uslubiy asos bo‘lib xizmat qiladi.
Jinoyat protsessi prinsiplari mazmuni, tartibga solish manbalari va harakat doirasiga qarab bir-biridan farqlanadi.
Jinoyat protsessi prinsiplarining ayrimlari jinoyat ishlarini yuritishning barcha bosqichlarida amal qilsa, ayrimlari esa uning ma’lum bosqichlarida amal qiladi. Qonuniylik, shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarining muhofaza qilish, aybsizlik prezumpsiyasi kabi prinsiplar jinoyat ishlarining yuritishning barcha bosqichlarida amal qiladi. Sudda jinoyat ishlarini oshkora ko‘rilishi va sudda ishlarni yuritishda tortishuv kabi prinsiplar jinoyat ishlari bo‘yicha sudda ish yuritish bosqichidagina amal qiladi.
Ayrim prinsiplar jinoyat protsessining ma’lum bosqichlarida to‘liq amal qilsa, boshqalari qisman amal qiladi. Bunday prinsiplarga misol qilib jinoyat ishlarini yuritishda jamoatchilik ishtiroki, dalillarni bevosita va og‘zaqi usulda tekshirish prinsiplarini ko‘rsatish mumkin.


2.2. Qonuniylik prinsipi

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasida mustahkamlab qo‘yilganidek: “O‘zbekiston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko‘radilar”. Jinoyat protsessida ham qonuniylikka rioya etish to‘g‘risidagi Konstitutsiya ko‘rsatmalari tatbiq etiladi va u Jinoyat-protsessual kodeksida qonuniylik prinsipi sifatida o‘z ifodasini topgan.