Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

Jinoyatning obyektiv tomoni
– jinoyat qonuni bilan qo‗riqlanadigan 
ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazuvchi yoki zarar yetkazishning real xAfviga 
ega bo‗lgan jinoiy namoyon bo‗lishning tashqi shaklidir. Obyektiv tomon
harakat yoki harakatsizlik bilan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etishda, ijtimoiy 
xavfli oqibatda, sodir etilgan qilmish va vujudga kelgan oqibat o‗rtasidagi salbiy 
bog‗lanishda hamda vaqt, joy, usul, sharoit, jinoyat sodir etish quroli, vositasida 
ifodalanishi mumkin. 
Masalan, bosqinchilik, jinoyatning obyektiv tomoni bo‗lib, o‗zga shaxsning 
mulkini noqonuniy egallash maqsadida sodir etilgan hujum bilan ifodalangan 
harakati hisoblanadi. Ko‗rib chiqilayotgan misolda bosqinchilik mulk, inson hayoti 
va sog‗ligi daxlsizligini ta‘minlovchi ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazadi yoki 
zarar yetkazishning real xAfvini keltirib chiqaradi. 
Ijtimoiy xavfli qilmish – har qanday jinoyat tarkibining zaruriy belgisi. 
Ijtimoiy xavfli oqibat va sababiy bog‗lanish faqat moddiy tarkibli jinoyatlarga 
xosdir. Boshqa barcha belgilar alohida tarkiblarga xos, ya‘ni obyektiv tomonning 
fakultativ (qo‗shimcha) belgilari hisoblanadi.
Jinoyatning obyektiv tomoni ―ijtimoiy xAfvga va axloqiy hamda siyosiy 
noto‗g‗ri ta‘sir ko‗rsatadigan jinoiy harakatlar obyektiv holatlarining yig‗indisi 
bo‗lib jinoyat qonunida bayon etilgan jinoyatda jinoyatning obyektiv belgi
10
‖ 
sifatida ko‗rsatiladi. Mazkur ta‘rifda jinoyatning obyektiv tomoni sifatida 
harakatsizlik hamda qilmish natijasida yuzaga keladigan oqibat e‘tiborga 
olinmagan.
V.N.Kudryavtsevning fikricha, jinoyat obyektiv tomoni deganda, jinoyat 
obyekt sifatida e‘tirof etilgan va jinoyat qonuni bilan qo‗riqlanadigan ijtimoiy 
munosabatga zarar yetkazadigan muayyan ijtimoiy xavfli qilmishning tashqi 
tomon belgilari hamda shartlari yig‗indisi tushuniladi
11
. Ushbu ta‘rifda ham jinoiy 
oqibat nazarda tutilmagan yoki ―jinoyat qonuni bilan qo‗riqlanadigan ijtimoiy 
munosabatga zarar yetkazadigan muayyan ijtimoiy xavfli qilmish‖ deganda faqat 
faol harakat nazarda tutilgan. 
A.S.Yakubovning ta‘kidlashicha, jinoyatning obyektiv tomoni bu jinoyat 
qonuni bilan qo‗riqlanadigan obyektga zarar yetkazadigan ijtimoiy xavfli 
10
Уголовное право России: В двух томах / Под ред. А.Н. Игнатова, Ю.А. Красикова. Т. 1. 
Общая часть. – М.: 2008. – С. 165-177. 
11
Кудрявцев В.Н. Объективная сторона преступления. – М.: Изд-во Госюриздат. 2000. – 
С. 101. 

---

64 
qilmishning tashqi tomonini ifodalovchi belgilar yig‗indisi
12
. Shunga muvofiq, 
jinoyatning obyektiv tomoni o‗zida jinoiy qilmishning tashqi tomon belgilarini 
ifoda etib, uning natijasida atrof-muhitda salbiy o‗zgarish kuzatiladi. Shuningdek, 
jinoyatning obyektiv tomoni jinoyat tarkibining shunday elementiki, u jinoyat sodir 
etishda bevosita ko‗zga tashlanadi hamda oson tadqiq etiladi.
Mazkur holatni hisobga olgan holda qonun chiqaruvchi, birinchi navbatda, 
jinoyatning aynan obyektiv tomoni belgilarini birmuncha mufassal bayon etishga 
harakat qiladi. Jinoyatning obyektiv tomonini tahlil qilmasdan turib shaxs sodir 
etgan qilmishda jinoyat tarkibi bor-yo‗qligi haqida xulosa chiqarish mushkul. 
Jinoyat obyektiv tomonining noaniq bayon etilishi jinoiy javobgarlikka tortish 
chegarasining asossiz kengayishiga yoki shaxsning noqonuniy javobgarlikka 
tortilishiga olib kelishi mumkin. Sud amaliyotida jinoyat qonuni bilan 
qo‗riqlanuvchi ijtimoiy munosabatlarga kam ahamiyatli zarar yetkazganlik uchun 
jinoiy javobgarlikka tortish holatlari uchrab turadi. Shu asnoda, JKning 36-
moddasida garchi JKda jinoyat sifatida nazarda tutilgan qilmishning alomatlari 
mavjud bo‗lsa-da, o‗zining kam ahamiyatliligi tufayli ijtimoiy xavfli bo‗lmagan 
harakat yoki harakatsizlik jinoyat deb topilmasligi to‗g‗risidagi qoida 
mustahkamlanganligini eslatib o‗tish joiz.
Jinoyatning obyektiv tomoni har bir jinoyat sodir etilgan hollarda jinoyat 
tarkibining boshqa elementlarida mustaqil ravishda zaruriy belgi ekanligini e‘tirof 
etgan holda uning yakka o‗zi mustaqil jinoyat-huquqiy ahamiyatga ega emasligini 
ta‘kidlash lozim. Qilmishni jinoyat sifatida baholash uchun jinoyat tarkibining 
boshqa elementlari ham mavjud bo‗lishi kerak. Jinoyatning obyektiv tomoni 
to‗g‗risida bildirilgan fikrlarni jamlagan holda unga xos bo‗lgan quyidagi ayrim 
jihatlarni qayd etish muhim. 
Birinchi jihat shunda namoyon bo‗ladiki, obyektiv tomon jinoyat sodir 
etilishining tashqi belgisi, ya‘ni jinoyatning tashqi holati bo‗lib, unda jinoyat 
obyektga qaratilgan qasdning obyektiv belgilari (shartlari)ning barchasi mujassam 
bo‗ladi hamda jinoyat-protsessual qonunchilikda nazarda tutilgan tartibda 
aniqlanadi hamda isbotlanadi. 
Ikkinchi jihat shundaki, ko‗rsatib o‗tilgan har bir belgilar ijtimoiy 
ahamiyatga ega bo‗lib, u yoki bu jinoyatning ijtimoiy xavfi hamda xususiyatini 
ifodalaydi. 
Uchinchi jihat esa muayyan jinoyatning obyektiv tomoni belgilari sifatida 
namoyon bo‗lishida ifodalanadi hamda bunda tegishli jinoyat turining haqiqatda 
sodir etilishi mumkin bo‗lgan cheksiz ehtimolliklarni jamlab ko‗rsatadi. Mazkur 
jihat konkret jinoyat tarkibining obyektiv tomonini jinoyatning obyektiv 
tomonidan farqlash lozimligini taqozo etadi. 
To‗rtinchi jihat shundaki, jinoyat tarkibining obyektiv tomon belgilari 
huquqiy ahamiyatga ega belgilar bo‗lib, birinchidan, ular jinoyat qonunida, 
ikkinchidan JK Maxsus qismi moddalari dispozitsiyasida, blanket dispozitsiya 
bo‗lganda esa boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan bo‗ladi. 
12
Якубов А.С., Кабулов Р. и др. Уголовное право. Общая часть: Учебник – Т.: Академия 
МВД Республики Узбекистан, 2004. – С. 39.

---

65 
Shunday qilib, obyektiv tomon jinoiy xulq-atvorning tashqi tomonini ifoda 
etib, o‗zida muayyan joy, vaqt va sharoitni jamlaydi. Jinoiy qasd shakllanishining 
dastlabki bosqichi harakat yoki harakatsizlik hisoblanadi. Moddiy tarkibli 
jinoyatlar uchun asosiy belgi – ijtimoiy xavfli oqibat (qilmish harakat yoki 
harakatsizlik shaklida bo‗lishi mumkin). Moddiy tarkibli jinoyatda jinoyatning 
ijtimoiy xavfli harakat (harakatsizlik) bosqichidan ijtimoiy xavfli oqibat yuz 
bergunga qadar bo‗lgan rivojlanish bosqichida qilmish va oqibat o‗rtasidagi 
sababiy bog‗lanish jinoyat tarkibi obyektiv tomonining zaruriy belgisi sanaladi. 
Joy, vaqt, usul, sharoit, jinoyat sodir etish quroli va vositasi jinoyat obyektiv 
tomonining fakultativ belgilari sanaladi.