Қабул қилувчининг Ф.И.О. ва имзоси
ВАРИАНТ 3
А бўлим
1. Давлатнинг моҳияти ҳақидаги назарияларни муҳокама этинг.
Davlatning mohiyati va ijtimoiy ahamyati yuzasidan davlat va huquq nazariyasi
fani doirasida shakllangan quyidagi nazariyalarni ko‘rsatib o‘tish mumkin:
Elita nazariyasi:
Mazkur nazariyaning bosh g‘oyasi, go‘yo xalq ommasi davlatni
idora etishga qodir emas, shuning uchun boshqarish jamiyatning hukmron doirasi
elitasi tomonidan amalga oshirilishi lozim.
Mazkur nazariyanning salbiy jihatlari shundaki, unda aholining muayyan darajada
hokimiyat ishlaridan chetlashtirilishi nazarda tutilgan. Shu bilan birga, tarixiy
rivojlanish davomidahatto bugungi kunda ham ayrim davlatlar (asosan monarxiya
boshqaruvi shaklidagi davlatlar)da hokimiyat ishlari amalda kishilarning g‘oyat
cheklangan doirasi tomonidan olib borilishini e’tiborga oladigan bo‘lsak, uning
muayyan darajada davlat apparatini shakklantirish amaiyotiga yaqinroq ekanligini
ko‘rib olishimiz mumkin.
Texnokratik nazariya: Mazkur nazariya XX asrning 20-yillarida vujudga kelgan
bo‘lib, 60-70-yillarida ancha keng tarqalgan. Uning tarafdorlari T.Veblen,
D.Barnxeym, G.Saymon, D.Bell va boshqalarni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Ushbu
nazariya elita nazariyasiga o‘xshab ketsada, u o‘zida ijtimoiy voqelikni muayyan
darajada hisobga olishi bilan ajralib turadi.
Mazkur nazariyaga ko‘ra jamiyatni mutaxassis-boshqaruvchilar, ya’ni menejerlar
idora etishi lozim. Chunki aynan ular jamiyatning haqiqiy ehtiyojlarini, uning
maqbul rivojlanish yo‘llarini, buning uchun zarur vositalarni aniqlashga qodirdirlar.
Plyuralistik demokratiya nazaariyasi. Mazkur nazariya XX asrda yuzaga kelgan
bo‘lib, uning namoyondalari G.Laski, M.Dyuverje, R.Darendorf, R.Dal va
boshqalarnxi ko‘rsatib o‘tish mumkin. Ushbu nazariya rivojlangan mamlakatlardagi
davlat hokimiyati uchun kurash olib borayotgan ham sotsiologik-domekratik, ham
liberal qarashlarga ega bo‘jgan kuchlarning manfaatlarini o‘zida ifodalaydi. Uning
mazmunini hozirgi jamiyast mohiyatiga ko‘ra sinflar amalda yo‘qolib ketgan va
hokimiyat shu tariqa o‘z sinfiy tabiatidan halos bo‘ldi degan g‘oya tashkil qiladi.
“Umumiy farovonlik davlati” nazariyasi. Mazkur nazariya ikkinchi jahon urushidan
keyin vujudga kelgan bo‘lib, uning namoyondalari davlatning ijtimoiy hayotga
aralashmasligiga oid bo‘lgan ta’limotlarga qarshi chiqqan. Ushbu nazariyaning
asosiy g‘oyalari XX asrning 30-yillarida D.Keyns tomonidan ta’riflab berilgan.
Mazkur nazariyaning bosh g‘oyasi shundan iboratki, davlat muayyan sinflardan
ustun turarkan, aholining barcha qatlamlari manfaatlarini ifodalaydi hamda shu
asosda umumfarovonlikni ta’minlaydi.
Tarixiy-materialistik nazariya. Ushbu nazariya davlatning mohiyati to‘grisidagi
ta’limotlar tizimida alohida o‘rin egallaydi. U davlatning mavjudligi va
taraqqiyotining ko‘pgina jihatlarini tahlil etadi. Ushbu nazariyaning asosida tarixiy
materializm va sinfiy kurash g‘oyalari yotadi.
Shuningdek, davlatga iqtisodiy va siyosiy jihatdan hukmron bo‘lgan sinf
hokimiyatining quroli sifatida qaraladi. Uning xususiyatlari, eng avvalo, jamiyat
taraqqiyotining muayyan bosqichiga xos bo‘lgan iqtisodiy omillar bilan belgilanadi.
Sotsiologik tipdagi davlatning maqsadi kommunistik jamiyatni barpo etish, oxir-
oqibat davlatning barham topishiga erishishdan iborat.
Konvergensiya nazariyasi. Ushbu nazariya davlatning istiqboldagi rivojini bashorat
qiluvchi nazariyalardan biri sifatida XX asrning 50-60-yilllarida yuzaga kelgan (D.
Gelbreyt, R. Aron, P.Sorokin). Har ikkala tipdagi davlatlarning mohiyatida ham
ijobiy ham salbiy jihatlar mavjud. Shu sababdan kelajakda davlatlarning mohiyati
yuqoridagi davlatlarning ijobiy jihatlarini o‘zida mujassamlashtirishi mumkin.
Mazkur nazariya mualliflarining fikricha, mavjud davlatlar ijobiy jihatlarining
uyg‘unlashib borishi barobarida ma’ lum vaqtdan keyin ular o‘rtasida o‘zaro faqrlar
yo‘qola borib, yagonba tipdagi “umumiy farovonlik” davlari yuzaga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: