Тошкент давлат юридик университети ихтисослаштирилган филиали

---

  ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ЮРИДИК УНИВЕРСИТЕТИ  

ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ФИЛИАЛИ  

 

2-курс талабалари учун  

Модуль номи: Ислом асослари 

Иш тури: Оралиқ назорат 

Ўтказилган сана:  ____._____. 2020 й. 

 

  Сизнинг жавобингиз қуйидаги баҳолаш мезонлари асосида баҳоланади: 

 

1. 

Баён 

этилаётган 

фикрнинг 

оригиналлиги, 

мустақил  фикрлашнинг  мавжудлиги,  мавзуни 

аниқ, тизимли очиб бериш даражаси. 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

 

2. 

Манбалардан унумли фойдаланиш, иқтибосларни 

асосли  қўллаш,  илмий  ва  диний  адабиётларга 

ҳавола  бериш  малакаси  ва  манбалар  рўйхатини 

шаклантира олиш кўникмаси. 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

 

3. 

Казуснинг  моҳиятини  тушунганлиги  ва  жавобни 

саволга  мос  ҳолда  тўғри  ёритиб  берганлиги. 

Таҳлилнинг сифати. 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

4. 

Матндаги  жумлаларнинг  бир-бирига  мантиқан 

боғланганлиги 

ва 

матнда 

орфографик, 

пунктуацион, услубий  хатоларнинг йўқлиги. 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

 

Мустақил иш бўйича қўшимча тақриз:   

 

 

 

 

 

Умумий балл 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Текширувчи имзоси:___________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

_______________________    __________ 

 

 

 

                                                                   Талабанинг Ф.И.О.                                                 Курс

 

Модул номи  _______________________ 

_________________

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Талабанинг имзоси 

Қабул қилувчининг Ф.И.О. ва имзоси _______________________ 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

                                                   3-kazus 

Oʻzbekiston islom akademiyasi oʻqituvchisi akademiyaning 1-kurs talabalari bilan 

seminar  mashgʻulotlarini  oʻtkazayotgan  vaqtda  talabalardan  islomdan  avval 

Arabiston  yarim  orolidagi  tarixiy,  ijtimoiy-siyosiy  vaziyat  toʻgʻrisida,  islomning 

hozirgi  tarqalgan  hududlari  va  islomga  eʼtiqod  etuvchi  mamlakatlar  toʻgʻrisidagi  

maʼlumotlarni soʻradi. Talabalar oʻz navbatida Oʻzbekiston islom akademiyasining 

professori,  tarix  fanlari  doktori  Ahadjon  Hasanovning  “Johiliyat  davri”  kitobi 

asosida maʼlumotlarni keltirishdi. 

Savollar: 

1.Islomdan  avval  Arabiston  yarim  orolidagi  tarixiy,  ijtimoiy-siyosiy  vaziyat 

toʻgʻrisida gapirib bering? 

2.Islom dinining hozirgi tarqalgan hududlari haqida nimalarni bilasiz? 

3.Arab millatiga mansub boʻlmagan, islomga eʼtiqod etuvchi mamlakatlarni sanab 

bering? 

4.Oʻzbekiston  islom  akademiyasi  professori,  tarix  fanlari  doktori  A.Hasanovning 

“Johiliyat davri” kitobidagi “johiliyat” soʻziga izoh bering? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                 

 

 

 

---

                                                                         

Javob 

     Shimoliy va markaziy Arabistonda Nabotiylar, Tadmur, Laxmiylar, G„assoniylar 

davlatlari  hamda  Kinda  qabilalar  uyushmasi  bir  necha  asr  yetakchlik  qildi.  Islomdan 

taxminan 2-3 asr avval Hijoz mintaqasi ( Makka va Yasrib shaharlari ) tez suratlar bilan 

rivojlandi.  Pirovard  natijada    Makka    va  Madina  shaharlaridagi  polis  (  shahar-davlat  ) 

tizimi  kelajak  taraqqiyot  uchun  torlik  qildi  va  ularning  birlashib,  imperiyaga  aylanishi 

tarixiy  zarurat  bo„lib  qoldi.  Shunday  qilib  johiliya  asrining  oxirida  (  VII  asr  boshi  ) 

Arabiston  yarim  oroli  yagona  markazlashgan  davlatga  aylantirildi.  Makka  va  Yasrib      

(  Madina  )  xalqaro  savdoning  eng  yirik  markazlaridan  bo„lib,  iqtisodiy  hayot  jo„shqin 

tus  olgandi  Arabistonni  Xalqaro  savdoni  barqaror  qiladigan,  fuqarolar  xavfsizligini 

ta‟minlashga  qodir  harbiy  kuchga  ega  bo„lgan  yagona  davlatga  aylantirish  davr  talabi 

bo„lib  qolgan  edi.    Davlat  tuzish  bilan  bir  qatorda  Arabiston  yarim  orolidagi 

qabilalarning etnik va madaniy jihatdan birlashuvi, yagona arab tili, og„zaki va yozma 

adabiyot,  umumiy  fikrlashning  shakllanishi  jarayonlari    kechayotgan  edi.  Arabistonda 

islom  vujudga  kelishdan  oldin,  ko„p  xudolik  ya‟ni  har  xil  xudolarning  timsoliga 

(sanamlarga)  sig„inar  edilar    –  sanamlar  qachon  paydo  bo„lgani  haqida  anig„  tarixiy 

ma‟lumot  yo„q.  eramizdan  oldin  avvalgi  VIII  asrdayoq  har  bir  arab  qabilasning  o„z 

sanami  bo„lgan.  Ikki  qabila  urushidan  so„ng,  odatda,  mag„lub  qabila  g„olib  qabila 

sanamiga  sig„ina  boshlardi.    Ibn  al-Asirning  uqtirishicha,  630  yili  Muhammad  (s.a.v.) 

Makkani  zabt  etganlarida  Ka'ba  ichida  360  ta  sanamni  ko'rganlar  va  ularni  sindirib 

tashlashni buyurganlar. Sanamlarning soni uchun bu raqam juda katta ko'rinadi, ammo 

muayyan sanam bir necha qabilada ehtirom qilingan bo'lsa, u Ka'baga shuncha nusxada 

qo'yilgan bo'lishi mumkin.  Ibn al-Kalbiyning arab ko'pxudoligiga bag'ishlangan "Kitob 

al-asnom" asarida tilga olingan datlabki 5 sanamning nomi (Vadd, Suvo, Yag'us, Yauq, 

Nasr)  Qur'onda  ham  zikr  qilingan  (Nuh,  22-23-oyatlar).  Ularning  tasviri  ko'pchilikka 

ma'lum  edi.  Vadd  -  erkak  kishi,  Suvo  -  ayol  kishi,  Yag'us  -  sher,  Yauq  -  ot  va  Nasr  - 

burgut qiyofasida ifodalanar edi. 

   Qur'onda  zikr  qilingan  eng  qadimgi  sanamlar  jumlasiga  Manot,  Allot  va  al-Uzza 

ham kiradi. Johiliya arablarining tassavurida bu uchala sanam ham ayol xudolar bo'lgan. 

---

Islom  vujudga  kelishi  arafasida  Janubiy  Arabiston  e'tiqodida  katta  o'zgarishlar  yuz 

berdi.  Arabiston  yarim  orolining  janubida  ham,  shimolida  ham  aksariyat  aholi  har  xil 

but-sanamlarga  sig'inardi,  ya'ni  ko'pxudolik  e'tiqodida  edi.  Ammo  arablarning 

butparastligi faqat totemizm, fetishizm kabi ibtidoiy, ilk din shakllari emas, balki uzoq 

yo'lni  bosib  o'tgan,  nisbatan  rivojlangan  ko'pxudolik  edi  Islomdan  oldin  Arabistonning 

ko'p joylarida yahud jamoalari mavjud bo'lgani haqida ma'lumotlar ko'p. Yahudlar bilan 

birga  Arabiston  yarim  oroliga  yahudiy  dini  ham  kirib  keldi.  Arabiston  yahudiylar 

haqida,  asosan,  Qur'on,  Hadis,  Tafsir,  Sira  va  ahborlar  kitoblari  xabar  beradi.  Bu 

mavzuga aniqlik kiritadigan hozirga qadar topilgan hujjatlarning eng qadimiysi  - Yangi 

Bobil  podshohi  Nabonidga  (er.av.555-539)  tegishli  xronikadir.  Unda  aytilishicha, 

eramizdan  avvalgi  552-542  yillari  Shimoliy  Arabistondagi  Teyma  shahrini  o'ziga 

poytaxt  qilib  olgan  Nabonid  bu  yerdagi  shaharlarni  o'zlashtirish  maqsadida  Bobildan 

talaygina aholini ko'chirgan, ular orasida ko'pchilikni yahudlar tashkil qilgan. Ma'lumki, 

bundan  oldinroq  (er.av.586  y.)  Navuxodonosor  II  Quddusni  zabt  qilganida  salkam  30 

ming  yahudiyni  asir  qilib,  Bobilga  keltirgan  va  "Bobil  asirligi"  50  yil  davom  etgandi. 

Shundan so'ng ham ba'zi yahudlar Falastinga qaytmay, Bobilda qolib ketgandilar.          

Islom  -  dunyoda  keng  tarqalgan  jahon  dinlaridan  biri.  Arabiston  yarim  oroli, 

Iordaniya, Suriya, Falastin, Turkiya, Eron, Pokiston, Afrika qit'asidagi Marokash, Jazoir, 

Tunis,  Liviya,  Misr  Arab  Respublikasi,  Sudan,  Somali  singari  mamlakatlar  xalqlari, 

O'rta  Osiyo,  Efiopiya,  Bruney  Sultonligi,  Malayziya,  Indoneziya  hamda  Livan, 

Hindiston,  Xitoy  hamda  Filippin  aholisining  ma'lum  bir  qismi,  Yevropa  qit'asida  esa 

Bolqon  yarim  oroli,  Kavkazorti  va  Shimoliy  Kavkaz,  Volgabo'yi,  G'arbiy  Sibirda 

yashovchi  xalqlarning  bir  bo'lagi  Islomga  e'tiqod  qiladi.  Yer  yuzida  Islomga  e'tiqod 

qiluvchilar,  ya'ni  musulmonlar  qariyb  1.5  mlrd.  ga  yetadi  va  ular  soni  jihatidan 

xristianlardan so'ng ikkinchi o'rinda turadi. 

Amerikaning  Vashington  ilmiy-tekshirish  markazining  ma‟lumotlariga  ko„ra, 

hozirda  Islom  diniga  e‟tiqod  qiluvchilar  1,6  milliard  nafardan  ortiq  bo„lib, 

sayyoramizning  23  foiz  aholisini  tashkil  qiladi.  Islom  dunyoning  120  dan  ortiq 

davlatida tarqalgan bo„lib, 28 ta mamlakatning davlat dini hisoblanadi.   

---

Musulmonlar eng ko„p yashaydigan davlatlar: 

1. Indoneziya – 221 million (umumiy aholining 88 %i). 

2. Hindiston – 177 million (14 %) 

3. Pokistan – 176 million (97 %) 

4. Bangladesh – 144 million (89,7 %) 

5. Nigeriya – 88 million (53 %) 

6. Misr –  80 million (95% 

7. Eron – 77 million (89 %) 

8. Turkiya – 74 million (98 %) 

9. Efiopiya – 46 million (52 %) 

10. Jazoir – 36 million (99 %) 

11. Sudan – 34 million (99 %) 

12. Xitoy – 33 million (2,5 %) 

13. Iroq – 32,8 million (97 %) 

14. Marokash – 32,4 million (98 %) 

15. Afg„oniston – 30 million (99 %) 

16. O„zbekiston – 29,6 million (94 %) 

17. Saudiya Arabistoni – 27 million (97 %) 

18. Yaman – 25 million (99 %) 

---

19. Tanzaniya – 23 million (50 %) 

20. Suriya – 18,9 million (90 %) 

21. Rossiya – 18,5 million (13 %) 

22. Malayziya – 18,3 million (62 %) 

23. Niger – 16,6 million (98 %) 

24. Mali – 14,8 million (90 %) 

25. Senegal – 12,6 million (95 %) 

26. Qozog„iston – 11,9 million (70 %) 

27. Gana – 11,5 million (45 %) 

28. Burkina-Faso – 10,8 million (61 %) 

29. Keniya – 10,8 million (25 %) 

30. Tunis – 10,5 million (98 %) 

 

G„arbiy  Yevropada  eng  ko„p  musulmonlar  yashaydigan  davlat  Frantsiyadir. 

Mamlakatda  5,4  million  musulmonlar  istiqomat  qiladi  (umumiy  aholining  8,5  %i). 

Germaniyada 4,5 million (5,5 %), Buyuk Britaniyada 3 million (4,8 %) kishi Islomga 

e‟tiqod qiladi. 

Osiyoda  barcha  dunyoviy  dinlar  va  yirik  milliy  dinlar  keng  tarqalgan.  Ayniqsa 

islom dini  katta rol o‟ynaydi. Islomning sunniylik yo‟nalishi Indoneziya (dunyoda eng 

yirik  musulmon  mamlakati),  Malayziya,  Hindiston,  Bangladesh,  Pokiston, 

Afg‟oniston,  Janubiy-G‟arbiy  Osiyodagi  barcha  arab  mamlakatlarida  asosiy  o‟rin 

egallaydi.  Islomning  shialik  yo‟nalishi  Eron,  Ozarbayjon,  qisman  Iroq  va  Yamanda 

---

asosiy  din  sifatida  tan  olingan.  Islom  diniga  etiqod  qiluvchilarning  katta-katta 

guruhlari  Filippin,  Kambodja,  Tailand,  Myanma,  Kipr,  Shri-Lanka  mamlakatlarida 

mavjud.  Jahonda  qariyb  1,9  mlrd.  kishi  Islomga  eʼtiqod  qiladi.  Musulmonlarning  2/3 

qismidan  koʻprogʻi  Osiyoda  yashaydi  va  bu  qitʼa  aholisining  20%  idan  ortiqrogʻini 

tashkil  etadi.  Qariyb  30%  musulmonlar  Afrikaga  toʻgʻri  keladi  (qitʼa  aholisining 

deyarli  yarmi).  Dunyoda  musulmon  jamoalari  mavjud  boʻlgan  120  dan  ortiq 

mamlakatdan  40  dan  ziyodida  musulmonlar  aholining  koʻpchiligini  tashkil  qiladi  – 

Shimoliy  Afrika,  Gʻarbiy  Osiyoning  barcha  mamlakatlarida  (Kipr,  Livan,  Isroil 

mustasno),  Senegal,  Gambiya,  Niger,  Somali,  Afgʻoniston,  Pokiston,  Bangladesh, 

Indoneziya va boshqa baʼzi mamlakatlarda aholining 80% dan ortigʻi musulmonlardir; 

bir qancha  mamlakatlarda  musulmonlar  aholining  yarmidan 80%  gacha  tashkil  qiladi 

(Gvineya,  Mali,  Livan,  Chad,  Sudan  ). Malayziya  va  Nigeriyada qariyb  yarmi,  baʼzi 

bir mamlakatlar ( Gvineya-Bisau, Kamerun, Burkina-faso, Syerra-Leone va boshqa)da 

musulmonlar ozchilikni tashkil qilsa ham, taʼsir doirasi kuchli. Musulmonlarning soni 

jihatdan  eng  yirik  davlatlar  –  Indoneziya,  Hindiston,  Pokiston  va  Bangladesh; 

musulmonlarning  anchasi  Markaziy  Osiyo  mamlakatlari,  Xitoy,  Tailand,  Efiopiya, 

Tanzaniya,  Kiprda,  Yevropaning  ayrim  mamlakatlari  (Bosniya  va  Gersegovina, 

Albaniya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya va boshqa), Shimoliy va Janubiy Amerika 

qitʼasi  mamlakatlari  (AQSH,  Kanada,  Argentina,  Braziliya,  Gayana,  Surinam, 

Trinidad va Tobago)da, Avstraliyada, Fiji orollarida yashaydi. 

O„zbekiston    islom  akademiyasi  professori,  doktori  A.  Hasanovning    ,,  Johiliyat 

davri  ‟‟  kitobidagi  ‟‟johiliyat‟‟  so„ziga  quydagicha  tarif  berilgan  johiliya  so„zi  arab 

tilida  ,,jahula  –  bilmaslik‟‟  yani  johillik,  bilimsizlik,  nodonlik,  jaholat  ma‟nolarni 

anglatadi. Johiliya  so„zi  Arabistonning  islomdan  oldingi davriga nisbatan ishlatilgan. 

Chunki  bu  davrda  arablar  orasida  al-Vasaniyya  –  ko„pxudolik  hukm  surib,  ular 

yakkaxudolikdan  bexabar  edilar.  Bu  haqida  yuqoridagi  fikirlarmizda  ham  takidalb 

o„tdik.  Johiliya  davrida  Arabiston  yarim  orolining  barcha  qismlarida  u  yoki  bu 

darajada  rivojlangan  davlatlar  mavjud  bo„lgan.  Jumladan,  janubda  hozirgi  Yaman 

---

hududida  Main  (mil.avv.  XII-VII  asrlar),  Sabo  (mil.avv.  VIII-II  asrlar),  Himyar 

(mil.avv. 115-milodiy 525 yillar) hukm surdi.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---